Seven Montenegrin municipalities were offered multi-million-euro grants in 2012 to build essential wastewater treatment plants to prevent sewage polluting rivers and the sea, but no construction work has begun yet, and as years pass, the potential cost keeps rising.

Rozaje was intended to be one of the first municipalities in Montenegro to get a wastewater treatment plant to process domestic sewage in order to ensure that the water that is discharged into rivers, lakes and the Adriatic Sea is relatively clean.

From 2011 to 2014, the municipal authorities in Rozaje managed to conduct a feasibility study for the plant, select a location and include it in the municipality’s urban spatial plan.

The next phase was the construction of the wastewater treatment system. A grant of 200,000 euros was provided from the European Union’s Instrument for Pre-Accession Assistance, IPA, for a feasibility study; the municipality of Rozaje also borrowed around 2.8 million euros from the European Investment Bank for the construction, while a grant of 700,000 euros was provided from the European Fund for the Western Balkans.

But in 2014, the Democratic Party of Socialists, which had run Rozaje for two decades, lost power in the municipality.

The new municipal authorities, led by the Bosniak Party and the Social Democratic Party, then suddenly decided to build the wastewater treatment plant at another location.

As a result, the site study had to be carried out again but the new authorities could not get the money from the EU’s IPA fund. The money was instead diverted to resolving wastewater issues in other municipalities which were more prepared to build plants.

The municipality of Rozaje told BIRN and the Center for Investigative Journalism of Montenegro, CIN CG, that the reason for the change of location was because the facility would have been too expensive at the original site because a pumping station would also need to be built there.

“Although the study predicted that [original] location was the best, it was considered that this solution should be abandoned,” the municipality said.]

This is just one example of how several Montenegrin municipalities have been left without wastewater treatment plants due to poor decisions by the local authorities, which have also failed to take advantage of the money that was granted to them for the projects.

BIRN/CIN CG’s research shows that seven Montenegrin municipalities - Rozaje, Plav, Bijelo Polje, Kolašin, Danilovgrad, Cetinje and Ulcinj - lost the chance to receive more than ten million euros that had been pledged through grant schemes for the construction of the wastewater treatment plants.

The municipalities’ failure to build the plants will also cost Montenegro’s state budget almost 20 million euros, because years of delays have led to increased costs for construction.

The construction of the wastewater treatment plants is one of the obligations to which Montenegro has committed itself while negotiating Chapter 27 of the body of legislation that the country has to harmonise with EU standards in order to move towards membership of the bloc – the chapter covering the environment and climate change.

As Montenegro’s membership negotiations continue, the plants still have to be built, although they will cost the municipalities much more than previously planned.

Delay means more river and sea pollution

Azra Vukovic, executive director of the Montenegrin environmental NGO Green Home, told BIRN/CIN CG that any delay in the implementation of projects to build wastewater treatment plants contributes to the deterioration of the quality of water in the country’s watercourses and increased concentrations of pollutants, and has a negative impact on river and marine life. She also argued that pollution has an indirect impact on public health.

“The lack of spatial planning documentation, the lack of project documentation, the lack of human capacity to lead these processes and the lack of financial resources that needed to be provided in order to use donor or credit funds are just some of the reasons that prevented the implementation of these projects,” Vukovic explained.

She argued that there are several reasons for the problems that have arisen. One of them, she believes, is the lack of capacity at the local level to prepare and lead such large and demanding projects. Local authorities, do not sufficiently recognise the importance of such projects, she said - particularly because their implementation is a long and demanding process.

In some towns, there is also the problem of “illegally constructed buildings at the location intended for the construction of the plant”, Vukovic added. Sometimes extra cost is also incurred because land needed for the plants is privately owned and has to be bought by the municipality.

“Another reason for these projects slowing down lies in the fact that local authorities often do not want to implement projects that will ultimately produce an obligation for citizens to pay additional fees for such services, and therefore they prolong their implementation,” she claimed.

Wastewater flowing into the River Ibar

The municipality of Rozaje, after losing its initial funds from the EU’s IPA, was fortunate enough to get money for the construction of the plant again in 2019.

However, whilet over three million euros were initially allocated to build the plant, the government’s Municipal Wastewater Management Plan for 2020-2035 estimates that it will now cost just over five million. Along with the construction of a new sewerage network for the town, it is estimated that the total cost could go up to 12 million euros.

PROCON, a government-established unit for implementing utilities and environmental protection projects, said that the construction of a system for collecting, draining and treating municipal wastewater is one of the main priorities when it comes to environmental protection.

Wastewater from Rozaje is currently flowing into the River Ibar, about ten kilometres from its source. According to water quality monitoring by the Environmental Protection Agency, in 2018, the Ibar was among the most polluted rivers in Montenegro.

“This [treatment plant] project aims to improve the treatment of wastewater in the area of ​​Rozaje, and thus reduce the negative effects of pollution of the River Ibar,” said PROCON.

The municipality of Rozaje said that the wastewater project now has “a high degree of readiness for financing”, but that the municipality needs more assistance because “this project, in terms of its scope, significance and value, exceeds our current organisational and financial capabilities”.

Unresolved financing issues

A total of 5.2 million euros were allocated by 2012 for the construction of a plant to serve the municipalities of Plav and Gusinje - more almost five million through the EU’s IPA pre-accession programme, and the rest in a loan from the European Investment Bank.

The plant, however, was not built, and the money allocated through the IPA programme was not handed over. Currently, wastewater in the Plav municipality is discharged into the rivers Lim, Vruja and Grncar without being treated beforehand. In 2012, the validity of the study on the impact of the plant on the environment expired. Due to the municipality’s inability to take a loan, it remains uncertain when the project will begin.

The municipality of Plav claims that work on the preparatory documentation for the plant began at a time when it was also responsible for the local community in Gusinje, which later received the status of a municipality.

After Gusinje became a municipality, its representatives expressed reservations about the plan. “They did not agree with the proposed solutions, because all populated areas were not covered by the planned works,” the Plav municipality said.

The Montenegrin government’s Municipal and Wastewater Management Plan states that the plant, which would deal with the wastewater from both Plav and Gusinje, would cost about 4.2 million euros - one million less than in the previous plan. However, it is uncertain how the municipalities will get this money.

“The project is planned to be financed through a credit arrangement with the EIB [European Investment Bank], but as municipalities are not able to borrow, defining the financial structure of the project is an open question at this time,” PROCON said.

Opposition to plant construction in Danilovgrad

The construction of a wastewater treatment plant in Danilovgrad has sparked a dispute between the settlement of Landza, the intended site of the plant, and the municipality. Danilovgrad’s sewage currently flows directly into the River Zeta, although its waters and banks were declared a ‘natural park’ by the government in 2019.

This caused locals in Danilovgrad to launch a campaign to stop the plant being built at the site, which is a few hundred metres from houses, kindergartens, primary schools and the local health centre.

The project was launched about ten years ago but the campaign for the plant to be built elsewhere has stalled the construction. “As a group of citizens opposes the construction of the WWTP at the planned location of Landza, and the contractor has already been contracted, a solution has yet to be found,” PROCON said.

Back in 2010, the state of Montenegro signed a contract with the European Bank for Reconstruction and Development to borrow 5.35 million euros to build the plant in Danilovgrad. According to a 2012 PROCON report, 960,000 euros were set aside for the construction of the plant, while almost three million were set aside for the construction of the wastewater collector and sewerage network. But since then, the costs have increased significantly.

At the project’s presentation on September 9 this year, the municipality of Danilovgrad said that the contract with the contractor had already been signed and that a change of location could lead to international arbitration and cost the state money. The European Bank for Reconstruction and Development announced at the meeting that it had blocked the funds for the plant a few months beforehand.

Municipalities seek more money

By 2012, 1.2 million euros had been earmarked to build a wastewater treatment plant in the municipality of Kolašin. Almost one million euros was a loan with the European Investment Bank, while 200,000 euros were provided from EU pre-accession funds for the development of the project.

The project has been developed, but the municipality of Kolašin has not yet managed to provide funds to take it any further, and it has not yet been built. PROCON said that the municipality was not able to borrow on a larger scale in order to implement the project. Now, with the support of the state and PROCON, it has prepared an application to international financiers.

In the Cetinje municipality, 6.4 million euros was set aside to build a wastewater treatment plant in the village of Dobrsko Selo, most of it in the form of loans from the European Investment Bank, plus more than 1.6 million in grants from the Western Balkans Investment Fund.

So far, it has not been built. PROCON said that there are still several unresolved issues connected to the location for the plant and some of the routes for bringing wastewater from the city. Other sources of financing are also needed.

The project to build the plant and its accompanying infrastructure is directly connected to the project for the drainage of flood and rain waters from the city, through a tunnel to be constructed in Belveder, a location a few kilometres outside the city.

However, the Cetinje municipality said that the municipal Public Works Administration has not yet announced a tender for the construction of the tunnel, which is why the tender for the plant has not been completed yet.

“We must emphasise that we do not have information about when the Public Works Administration plans to announce a tender and realise the works that are a precondition for the realisation of activities on the design and construction of the WWTP,” the municipality said.

The Public Works Administration did not answer BIRN/CIN CG’s questions about when it will announce the tender for the tunnel.

Delays and illegal constructions

The municipality of Bijelo Polje, like the municipalities of Rozaje and Plav, has lost access to money from the EU’s pre-accession IPA fund to build its wastewater treatment plant because of delays. Bijelo Polje was allocated 1.7 million euros but was not able to borrow the additional amount needed to complete the funding and start the project.

In addition to that money, another 2.3 million euros in loans were secured from the European Investment Bank and 700,000 euros from the Western Balkans Investment Fund.

However, of all the municipalities whose projects have seen delays, Bijelo Polje has progressed the furthest and it is expected that by the end of the year, it will announce a tender for the design and construction of its wastewater treatment plant.

“It is realistic to expect that the tender will be announced in the next few months,” the municipality said in mid-September.

Meanwhile in the municipality of Ulcinj, although more than six million euros were provided for the construction of a wastewater treatment plant in 2012, the project was in deadlock until the end of last year.

According to estimates made by the municipality, about 15 million euros will be needed for the construction of the plant. But an even greater problem than the financing is the location for the construction of the plant.

During the ten years of waiting for the construction of the plant, several illegal facilities were built at the site. The municipality of Ulcinj said it is currently working on “an analysis on overcoming this situation”.

Montenegro faces 2035 deadline

As a candidate for EU membership, Montenegro opened negotiating Chapter 27 at the end of 2018. Water quality is one of the criteria that Montenegro has to meet, with the obligation to build systems for the collection and treatment of wastewater in all its municipalities by the end of 2035.

Environmental activist Azra Vukovic said that about 47 per cent of the population of Montenegro is currently served by wastewater collection services. The treatment plants that do exist are also not working to their full capacity to treat wastewater, she warned.

“However, the biggest problem is in those municipalities where plants do not exist and the collected wastewater is discharged directly into the sea or other water recipients,” Vukovic said.

“By discharging untreated wastewater, various substances enter our rivers and seas that have negative impacts on water quality, but also on the aquatic organisms that live in them.”

Ivan ČAĐENOVIĆ
ilustration: Igor VUJIČIĆ

Sedam crnogorskih opština je 2012. godine dobilo višemilionske grantove za izgradnju esencijalnih postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda kako bi se spriječilo zagađenje rijeka i mora, ali građevinski radovi još nisu otpočeli, a kako godine prolaze, potencijalni trošak raste.

Rožaje je trebalo da bude jedna od prvih opština u Crnoj Gori koja će dobiti postrojenje za tretman otpadnih voda u cilju prečišćavanja kućnih otpadnih voda koje bi sa ovim procesom bile relativno čiste prilikom njihovih ispuštanja u rijeke, jezera i Jadransko more.

Od 2011. do 2014. godine, opštinske vlasti u Rožajama uspjele su da izrade studiju izvodljivosti za ovo postrojenje, odabrali su lokaciju i uvrstili je u prostorni urbanistički plan opštine.

Sljedeća faza bila je izgradnja sistema za prečišćavanje otpadnih voda, za šta je obezbjeđen grant od 200.000 eura iz Instrumenta za pretpristupnu pomoć Evropske unije, IPA fonda za tehničku podršku.

Opština Rožaje se takođe za izgradnju fabrike zadužila i kod Evropske investicione banke (EIB) odakle je dobila sredstva u visini od blizu tri miliona eura, dok je grant od 700.000 eura obezbjeđen iz Evropskog fonda za Balkan.

Međutim, 2014. godine je Demokratska partija socijalista, koja je Rožaje vodila dvije decenije, izgubila vlast u opštini.

Nova opštinska vlast, na čije čelo su došle Bošnjačka stranka i Socijaldemokratska partija, iznenada je odlučila da postrojenje za tretman otpadnih voda izgradi na drugoj lokaciji.

Kao rezultat toga, moralo se ponovo uraditi studija lokacije, a nove vlasti nisu mogle za to dobiti novac iz IPA fondova. Novac je, umjesto toga, preusmjeren na rješavanje problema otpadnih voda u drugim opštinama koje su bile spremnije za izgradnju postrojenja.

Iz opštine Rožaje su za BIRN i Centar za istraživačko novinarstvo Crne Gore (CIN-CG) kazali da razlog za promjenu lokacije leži u tome što bi objekat na prvobitno planiranoj lokaciji bio preskup jer bi se na njoj trebala izgraditi i pumpna stanica.

„Iako je studija predviđala da je (prvobitna) lokacija najbolja, smatralo se da se od ovog rješenja treba odustati“, kazali su nam u opštini.

Ovo je samo jedan od primjera kako je nekoliko crnogorskih opština ostalo bez postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda zbog loših odluka lokalnih vlasti, koje nisu iskoristile novac koji im je dodijeljen za ove projekte.

Istraživanje BIRN/CIN-CG-a pokazuje da je sedam crnogorskih opština - Rožaje, Plav, Bijelo Polje, Kolašin, Danilovgrad, Cetinje i Ulcinj - izgubilo šansu da dobije više od deset miliona eura kroz grantove namijenjene za izgradnju prečišćavanja otpadnih voda.

Ovaj neuspjeh opština da izgrade postrojenja košta i državni budžet Crne Gore - skoro 20 miliona eura, jer su dugogodišnja odlaganja realizacije projekata dovele do povećanja troškova izgradnje.

Izgradnja postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda jedna je od obaveza koje je Crna Gora prihvatila pregovarajući o poglavlju 27, koje se odnosi na životnu sredinu i klimatske promjene u cilju usklađivanja svog zakonodavstva sa standardima EU, na putu ka njenom članstvu u ovom bloku.

Pregovori o članstvu se nastavljaju, a postrojenja se tek trebaju izgraditi, iako će njihova izgradnja koštati opštine puno više nego što je to ranije planirano.

Prolongiranje znači i veće zagađenje rijeka i mora

Azra Vuković, direktorka crnogorske nevladine organizacije koja se bori za očuvanje životne sredine Green Home, za BIRN/CIN-CG ističe da svako prolongiranje realizacije projekata izgradnje postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda doprinosi pogoršanju kvaliteta vode u vodotocima i povećanju koncentracije zagađujućih materija, te ima i negativan uticaj na život u rijekama i moru. Ona dodaje da zagađenje ima indirektan uticaj i na javno zdravlje.

„Nedostatak prostorno-planske dokumentacije, nedostatak projektne dokumentacije, nedostatak ljudskih kapaciteta za vođenje ovih procesa i nedostatak finansijskih resursa koje je trebalo obezbijediti kako bi se koristila donatorska ili kreditna sredstva, samo su neki od razloga koji su spriječili implementaciju ovih projekata”, objašnjava Vuković.

Ona naglašava da postoji više razloga za probleme koji su se pojavili. Jedan od njih je, smatra ona, nedostatak kapaciteta na lokalnom nivou za pripremu i vođenje ovako velikih i zahtjevnih projekata. Lokalne vlasti ne prepoznaju u dovoljnoj mjeri važnost ovakvih projekata, kaže Vuković – posebno zato što je njihova implementacija dug i zahtjevan proces.

U pojedinim gradovima postoji i problem „bespravno izgrađenih objekata na lokaciji predviđenoj za izgradnju postrojenja”, objašnjava Vuković. Ponekad nastaju i dodatni troškovi jer je zemljište planirano za izgradnju u privatnom vlasništvu i opština mora da ga kupi.

„Drugi razlog usporavanja ovih projekata leži u činjenici da lokalne vlasti često ne žele da implementiraju projekte koji će u konačnici proizvesti obavezu građanima da plaćaju dodatne troškove za takve usluge, pa zato prolongiraju njihovu realizaciju”, kaže ona.

Otpadne vode koje se ulivaju u rijeku Ibar

Opština Rožaje, nakon što je izgubila početna sredstva iz IPA fondova, imala je sreću da 2019. godine ponovo dobije novac za izgradnju elektrane.

Međutim, dok je za izgradnju postrojenja prvobitno izdvojeno nešto više od tri miliona eura, u Planu upravljanja komunalnim otpadnim vodama za period 2020-2035 Vlade Crne Gore procjenjuje se da će sada projekat koštati nešto više od pet miliona. Uz izgradnju nove gradske kanalizacione mreže, procjenjuje se da bi ukupni troškovi mogli ići do 12 miliona eura.

U PROCON-u, nacionalnoj jedinici za implementaciju projekata iz oblasti komunalnih djelatnosti i zaštite životne sredine, kažu da je izgradnja sistema za prikupljanje, odvođenje i tretman komunalnih otpadnih voda jedan od glavnih prioriteta kada je u pitanju zaštita životne sredine.

Otpadne vode iz Rožaja trenutno se ulivaju u rijeku Ibar na desetak kilometara od njenog izvora. Prema monitoringu kvaliteta vode Agencije za zaštitu životne sredine, Ibar je jedna od najzagađenijih rijeka u Crnoj Gori.

„Ovaj projekat (postrojenja za prečišćavanje) ima za cilj da unaprijedi tretman otpadnih voda na području Rožaja, a samim tim i da smanji negativne efekte zagađenja rijeke Ibar“, saopštavaju iz PROCON-a.

Iz Opštine Rožaje kažu da ovaj projekat sada ima „visok stepen spremnosti za finansiranje“, ali da je opštini potrebna veća asistencija jer „ovaj projekat po svom obimu, značaju i vrijednosti prevazilazi naše trenutne organizacione i finansijske mogućnosti”.

Neriješena finansijska pitanja

Za izgradnju postrojenja za opsluživanje opština Plav i Gusinje do 2012. godine izdvojeno je 5,2 miliona eura - više od četiri miliona kroz IPA, a ostatak kao kredit od EIB-a.

Postrojenje, međutim, nije izgrađeno, a novac izdvojen kroz IPA program nije uručen. Trenutno se otpadne vode u opštini Plav bez prethodnog prečišćavanja ispuštaju u rijeke Lim, Vruja i Grnčar. Važnost studije o uticaju postrojenja na životnu sredinu istekla je 2012. godine. Zbog finansijske situacije opštine, ostaje neizvjesno kada će projekat početi.

U opštini Plav navode da su radovi na pripremnoj dokumentaciji za postrojenje počeli u vrijeme kada je ova opština bila nadležna i za lokalnu zajednicu u Gusinju, koja je kasnije dobila status opštine.

Nakon što je Gusinje postalo opština, njeni predstavnici izrazili su rezerve prema planu. „Nisu bili saglasni sa predloženim rešenjima, jer sva naseljena mjesta nisu bila obuhvaćena planiranim radovima”, kazali su iz opštine Plav.

U Planu o upravljanju komunalnim otpadnim vodama Vlade Crne Gore navodi se da bi postrojenje koje bi se bavilo otpadnim vodama iz Plava i Gusinja koštalo oko 4,2 miliona eura, što je milion manje nego u prethodnom planu. Međutim, neizvjesno je kako će opštine doći do tog novca.

„Planirano je da se projekat finansira kroz kreditni aranžman sa EIB-om, ali kako opštine nisu u mogućnosti da se zadužuju, definisanje finansijske strukture projekta je u ovom trenutku otvoreno pitanje“, naglašavaju iz PROCON-a.

Protivljenje izgradnji postrojenja u Danilovgradu

Izgradnja postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda u Danilovgradu izazvala je spor između naselja Landža, gdje je predviđena njegova izgradnja, i opštine. Kanalizacija Danilovgrada trenutno se uliva direktno u rijeku Zetu, iako je Vlada njene vode i obale 2019. godine proglasila „parkom prirode“.

Zbog toga su mještani Danilovgrada pokrenuli kampanju za zaustavljanje izgradnje na lokaciji koja se nalazi nekoliko stotina metara od kuća, vrtića, osnovnih škola i Doma zdravlja.

Projekat je pokrenut prije desetak godina, ali je kampanja za izgradnju postrojenja na drugom mjestu zaustavila gradnju. „Kako se grupa građana protivi izgradnji PPOV na planiranoj lokaciji u Landži, a izvođač je već ugovoren, rješenje tek treba da se nađe”, saopštavaju iz PROCON-a.

Crna Gora je još 2010. godine potpisala ugovor sa Evropskom bankom za obnovu i razvoj (EBRD) o kreditu u iznosu od 5,35 miliona eura za izgradnju postrojenja u Danilovgradu. Prema izvještaju PROCON-a za 2012. godinu, za njegovu izgradnju izdvojeno je 960.000 eura, dok je za izgradnju kolektora i kanalizacione mreže izdvojeno skoro tri miliona. Ali od tada su troškovi značajno porasli.

Na posljednjoj javnoj raspravi o izgradnji postrojenja 9. septembra ove godine, opština Danilovgrad saopštila je da je ugovor sa izvođačem radova već potpisan i da bi promjena lokacije mogla da dovede do međunarodne arbitraže, a državu košta novca. EBRD je na sastanku saopštila da je nekoliko mjeseci ranije blokirala sredstva za postrojenje.

Opštine traže više novca

Do 2012. godine za izgradnju PPOV u opštini Kolašin izdvojeno je 1,2 miliona eura. Gotovo milion eura bio je kredit od Evropske investicione banke, dok je za razvoj projekta iz pretpristupnih fondova EU obezbijeđeno 200.000 eura.

Projekat je izrađen, ali opština Kolašin još nije uspjela sa obezbijedi sredstva za njegovu dalju realizaciju, pa se na izgradnju objekta još čeka. Iz PROCON-a objašnjavaju da opština nije u mogućnosti da se zaduži u većem obimu kako bi realizovala projekat. Sada je uz podršku države i PROCON-a pripremila aplikaciju za dobijanje sredstava od međunarodnih finansijera.

U opštini Cetinje je 2012. godine za izgradnju PPOV u Dobrskom Selu izdvojeno 6,3 miliona eura, najveći dio od kredita Evropske investicione banke (EIB), plus više od milion od grantova Investicionog fonda za Zapadni Balkan.

Ono do sada nije izgrađeno. Iz PROCON-a kažu da i dalje postoji nekoliko neriješenih pitanja vezano za lokaciju za izgradnju postrojenja i neke od trasa za dovođenje otpadnih voda iz grada. Potrebni su i drugi izvori finansiranja.

Projekat izgradnje postrojenja i pratećih infrastrukturnih objekata direktno je povezan sa projektom odvođenja poplavnih i oborinskih voda iz grada, kroz tunel koji će se graditi na Belvederu, lokaciji nekoliko kilometara van grada.

Međutim, iz opštine Cetinje kažu da opštinska Uprava javnih radova još nije raspisala tender za izgradnju tunela, zbog čega tender za postrojenje još nije završen.

„Moramo naglasiti da nemamo informaciju kada Uprava javnih radova planira da raspiše tender i realizuje radove koji su preduslov za realizaciju aktivnosti na projektovanju i izgradnji PPOV”, kažu iz opštine.

Iz Uprave javnih radova nisu odgovorili na pitanje BIRN/CIN-CG-a kada će raspisati tender za izgradnju tunela.

Odlaganja i bespravna gradnja

Opština Bijelo Polje, kao i opštine Rožaje i Plav, zbog kašnjenja u realizaciji projekta je izgubila pristup novcu iz IPA fonda za izgradnju postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda. Ovoj je opštini dodeljeno 1,7 miliona eura, ali ona nije mogla da se zaduži za dodatni iznos koji je potreban za završetak finansiranja i početak projekta.

Pored tog novca, obezbeđeno je još 2,2 miliona eura kredita od EIB-a i 700.000 eura od Investicionog fonda za Zapadni Balkan.

Međutim, od svih opština čiji su projekti kasnili, Bijelo Polje je najdalje odmaklo i očekuje se da će do kraja godine raspisati tender za projektovanje i izgradnju PPOV.

„Realno je očekivati ​​da će tender biti raspisan u narednih nekoliko mjeseci”, kazali su iz opštine.

U opštini Ulcinj, iako je 2012. godine obezbijeđeno više od šest miliona eura za izgradnju postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda, projekat je do kraja prošle godine bio u zastoju.

Prema procenama opštine i PROCON-a, za izgradnju postrojenja biće potrebno oko 15 miliona eura. Ali veći problem od finansija predstavlja lokacija za izgradnju ovog objekta.

Naime, na predviđenoj lokaciji, dok se deset godina čekalo na izgradnju, izgrađeno je nekoliko nelegalnih objekata. Iz Opštine Ulcinj kažu da trenutno rade na „analizi za prevazilaženje ove situacije”.

Crna Gora ima rok do 2035. godine

Kao kandidat za članstvo u EU, Crna Gora je krajem 2018. godine otvorila poglavlje 27. Kvalitet vode je jedan od kriterijuma koje Crna Gora mora da ispuni, uz obavezu da izgradi sisteme za prikupljanje i tretman otpadnih voda u svim svojim opštinama do kraja 2035.

Vuković ističe da oko 47 odsto stanovništva Crne Gore trenutno ima uslugu odvođenja otpadnih voda. Ali postrojenja za tretman otpadnih voda takođe ne rade punim kapacitetom, upozorava ona.

„Ipak, najveći problem je u onim opštinama u kojima nema postrojenja, a prikupljene otpadne vode se ispuštaju direktno u more ili druge recipijentne vode”, dodaje Vuković.

„Ispuštanjem neprečišćenih otpadnih voda u naše rijeke i more ulaze razne supstance koje negativno utiču na kvalitet vode, ali i na vodene organizme koji u njima žive”, zaključuje ona.

Ivan Čađenović

Već petu godinu Specijalno državno tužilaštvo (SDT) i većinu ostalih tužilaštava u Crnoj Gori niko ne kontroliše, iako je to predviđeno zakonom. 

Zašto to nije rađeno u vrijeme dok je na čelu VDT-a bio Ivica Stanković, Centar za istraživačko novinarstvo Crne Gore (CIN-CG) nije uspio da dobije odgovor. Služba za odnose sa javnošću aktuelnog vršioca dužnosti VDT-a Dražena Burića izostanak kontrole pravda različitim razlozima – od epidemioloških do nedostatka kadra.

Početkom ove godine VDT je doduše donijelo odluku o vršenju nadzora nad tužilaštvima za 2017, 2018, 2019. i 2020. Posao je trebalo da završe 2021, ali kako do početka novembra do toga nije došlo produženi su rokovi. Tako će i 2021. proći bez nadzora najznačajnijih tužilaštava.

Kontrola tužilaštava od krucijalne je važnosti jer bi trebalo, između ostalog, da utvrdi kako se rješavaju predmeti, da li tužioci postupaju u rokovima koji su predviđeni zakonom, zašto zastarijevaju krivične prijave, da li se po proceduri sklapaju sporazumi o priznanju krivice, kako tužilaštva sprovode finansijske istrage, kao i da li rukovodioci rade posao kako predviđa zakon.

Ništa od toga u ovih pet godina u većini tužilaštava nije rađeno.

U Zakonu o državnom tužilaštvu piše da VDT vrši nadzor nad radom SDT-a,viših i osnovnih tužilaštava neposrednim uvidom u njihov rad i drugim mjerama radi efikasnosti i zakonitosti. Taj nadzor vrši se u skladu sa planom koji donosi vrhovni državni tužilac. 

Zakonom je kao teži disciplinski postupak propisano onemogućavanje vršenja nadzora, ali i ako se u postupku nadzora utvrde nepravilnosti i nezakonitosti u radu.

Pravilnikom o unutrašnjem poslovanju Državnog tužilaštva propisano je da Vrhovno državno tužilaštvo vrši analizu svih tužilaštava jednom godišnje.

U dokumentima, koje smo za potrebe ovog teksta dobili slobodnim pristupom informacijama, piše da je nakon više izmjena planova, predviđeno da nadzor nad radom SDT-a i Višeg državnog tužilaštva u Podgorici započne u novembru ove godine, a da se takva kontrola u Višem tužilaštvu u Bijelom Polju i osnovnim državnim tužilaštvima obavi u decembru.

Međutim, ta kontrola neće biti obavljena ni ove godine, makar ne u najznačajnijim tužilaštvima, uprkos brojnim upozorenjima koja na rad tužilaštava dolaze od strane Evropske unije (EU), ali i dijela domaće stručne javnosti.

Iz VDT-a su za CIN-CG potvrdili da je kontrola nad radom SDT-a rađena samo jednom i to 2017. godine, kada su provjeravali 2016, početnu godinu rada Specijalnog tužilaštva. Od tada je rad glavnog specijalnog tužioca Milivoja Katnića i njegove organizacije potpuno bez kontrole, iako je upravo SDT ključna institucija u borbi protiv organizovanog kriminala i korupcije na najvišem nivou. 

Iz VDT-a, međutim, nijesu odgovorili na pitanje šta je utvrđeno provjerom 2017, ali ni zašto već petu godinu ne kontrolišu rad najznačajnijeg tužilaštva u zemlji.

Nadzor je za 2017. i 2018. godinu vršen nad Višim tužilaštvom u Bijelom Polju i osnovnim tužilaštavima u Bijelom Polju, Pljevljima, Kolašinu i Ulcinju, ali ni u tim institucijama nije bilo kontrole u posljednje tri godine. 

Međutim iz VDT-a nijesu bili voljni da saopšte ni šta je utvrđeno tim malobrojnim kontrolama, ali ni zašto tek sada najavljuju da će u svim tužilaštvima izvršiti zakonske obaveze za prethodne četiri godine.

Nadležni su nedostatak nadzora u izjavi za CIN-CG pokušali da opravdaju time što su četiri državna tužioca koji su trebali da vrše kontrolu otišla u penziju, te da su dva državna tužioca koja su izabrana u aprilu ove godine upućena na ispomoć u Specijalno drzavno tužilaštvo na period od tri do šest mjeseci. Međutim, svi ti tužioci bili su na pozicijama u ranijem periodu, a kontrola ipak nije vršena. 

,,Takođe, jedan od razloga nevršenja nadzora jeste i situacija nastala povodom pandemije virusa Covid-19”, navode iz VDT-a. 

Pandemija je počela u martu 2020. i nikako nije mogla biti opavdanje za nevršenje zakonskih obaveza u prethodne tri godine.

Marić: Grub propust u radu

Državni sekretar u Ministarstvu pravde, ljudskih i manjinskih prava Boris Marić je za CIN-CG istakao da je neshvatljivo da tako dugo nije vršen nadzor nad radom tužilaštava, ocjenjujući da se radi o grubom propustu u radu i obavezama.

On je dodao da Ministarstvo nije nadležno da inicira postupak odgovornosti za eventualne propuste u dijelu internog nadzora nad radom tužilaštava.

Marić podsjeća da je stanje u pravosudnom sistemu zabrinjavajuće, obzirom da nije konstituisan Tužilački savjet, a da je stanje u Sudskom savjetu, Vrhovnom i Ustavnom sudu ili VD ili na ivici kvoruma za rad.

„U tom kontekstu svaki interni propust u radu dodatno dobija na težini“, naveo je Marić, dodajući da bi se što prije moralo krenuti u parlamentarni dijalog, ali i onaj između zakonodavne, sudske i izvršne vlasti. 

Maja Boričić
Marija Popović Kalezić

U periodu od 2012. do 2021. godine, od 116 tužilaca koji rade u osnovnim, višim i Specijalnom tužilaštvu, njih 115 ocjenjeno je - odlično. Jedino je tužilac Osnovnog tužilaštva u Kotoru Srđa Jovanović dobio ocjenu dobar. I svi rukovodioci tužilaštava ocijenjeni su najboljom ocjenom.

Ovi podaci dugo su bili tajna, ali ih je za potrebe našeg istraživanja nedavno dobio Centar za građanske slobode (CEGAS).

Ocjene daje Komisija koju formira Tužilački savjet (TS), a čine je vrhovni državni tužilac i pet članova TS, od kojih su tri tužioci, a dva su iz redova uglednih pravnika. Samo oni koji imaju ocjenu manju od dobar ne mogu napredovati.

Ako se imaju u vidu izvještaji Evropske komisije (EK) nije jasno na osnovu kojih kriterijuma su ovako dobro prošli predstavnici tužilaštva, kada se iz godine u godinu ponavlja iz Brisela da je vladavina prava jedan od najvećih izazova na putu Crne Gore ka Evropskoj uniji (EU).

Ovo je možda najbolji primjer koliko je potrebna reforma tužilaštva, ali se ni nakon pet mjeseci od izglasavanja izmjena Zakona o državnom tužilaštvu, ne nazire kada bi novi TS mogao biti kompletiran, niti šta bi trebalo da budu prvi koraci u reformi tužilačke organizacije.

Iako su predstavnici parlamentarne većine obećavali da će novim rješenjima konačno započeti proces promjena, trenutno se čini kao da to nije prioritet.

Zbog nesporazuma u vladajućoj koaliciji oko izbora jednog člana TS iz redova uglednih pravnika, Skupština Crne Gore još nije kompletirala TS, a to se od pojedinih partija uslovljava rekonstrukcijom ili promjenom Vlade.

Kada su tužioci izabrali svoja četiri člana u Savjet, predsjednik parlamenta Aleksa Bečić proglasio je novi TS, sa šest članova, u kome su pored tužioca i vršilac dužnosti vrhovnog državnog tužioca (vd VDT) Dražen Burić, koji po funkciji predsjedava tim Savjetom i predstavnik Ministarstva pravde, državni sekretar Boris Marić.

Međutim, taj krnji Savjet još nije održao ni konstitutivnu sjednicu, a nema naznaka ni da će je održati, dok Skupština Crne Gore ne završi svoj posao oko izbora uglednih pravnika.

Na prvoj sjednici, TS bi trebalo da razriješi sa pozicije vd VDT-a Dražena Burića i izabere novog vršioca dužnosti najviše tužilačke funkcije u zemlji. Kako nezvanično saznajemo, na tom prvom zadatku moglo bi doći do problema, jer u Zakonu piše da se novi vd VDT-a mora izabrati na prvoj sjednici TS, a nije precizirano na koji se način bira - da li je neophodan konkurs ili je dovoljna većina glasova članova Savjeta.

Novom Savjetu neće biti tako lako ni da razriješe glavnog specijalnog tužioca (GST) Milivoja Katnića, iako ga često navode kao jednu od prepreka za obračun sa korupcijom i kriminalom na najvišem nivou, zbog navodnih veza sa vrhovima DPS-a i bivše garniture Uprave policije. Katniću je, u junu prošle godine, prethodni saziv TS jednoglasno potvrdio drugi mandat, a tek za dvije godine trebalo bi da ide u penziju. Imajući u vidu rezultate Specijalnog državnog tužilaštva (SDT), sumnja se da će on efikasno moći da se uhvati u koštac sa komplikovanim slučajevima, kao što su recimo „pandora papiri“, u kojima su otkrivene ofšor kompanije predsjednika Mila Đukanovića i njegovog sina. Evropski parlament je zahtijevao da se navodi do kojih je došao Međunarodni konzorcijum istraživačkih novinara (ICIJ) ispitaju pred nacionalnim pravosudnim organima.

Prema Zakonu, VDT, tri člana Savjeta ili ministar pravde imaju mogućnost da pokrenu postupak za smjenu Katnića zbog nestručnog ili nesavjesnog obavljanja funkcije, težeg prekršaja kojim je nanijeta značajna šteta po tužilaštvo, ili ako je osuđen.

Kakva će biti efikasnost SDT-a uveliko zavisi i od toga ko će biti izabran za VDT, za koga je potrebna dvotrećinska ili tropetinska većina u parlamentu. Nema, međutim, naznake da će Skupština brzo izglasati novog čelnika crnogorskog tužilaštva, jer je za to neophodna i podrška opozicije.

Ako je komplikovano doći do dogovora oko VDT-a, postavlja se pitanje zašto predstavnici parlamentarne većine makar ne izaberu one članove TS oko kojih nemaju spora - trojicu uglednih pravnika i jednog predstavnika nevladinog sektora i tako krenu sa mrtve tačke. Centar za istraživačko novinarstvo Crne Gore (CIN-CG) nije uspio dobiti odgovor na ovo pitanje. Predsjednik skupštinskog Odbora za politički sistem, pravosuđe i upravu Momo Koprivica u telefonskom razgovoru obećao je odgovore na naša pitanja, ali je kasnije ignorisao brojne pozive.

Ni njegov partijski šef, predsjednik parlamenta Aleksa Bečić nije odgovarao na pitanja da li će inicirati dijalog ne samo oko imenovanja u TS-u, već i oko izbora VDT-a, ali i ostalih pozicija u pravosuđu.

Ni vršilac dužnosti VDT-a Dražen Burić nije želio da govori za CIN-CG sa obrazloženjem da je obećao intervju drugom mediju.

EK naglašava odgovornost političara

U posljednjem godišnjem Izvještaju EK o Crnoj Gori naglašava se da nema napretka u oblasti pravosuđa, te da sprovođenje ključnih reformi stagnira. Podvlači se odgovornost političke elite koja ne uspijeva da obezbijedi kvalifikovanu većinu za ključna imenovanja u pravosuđu.

Ističe se da bi trebalo do kraja ispoštovati preporuke Venecijanske komisije (VK) oko izmjena u tužilačkom sistemu - Evropsku komisiju zabrinjava i što je prekinut mandat uglednim pravnicima u ranijem sazivu TS-a nakon izglasavanja izmjena Zakona o državnom tužilaštvu. Navodi se i opasnost od politizacije TS-a. „Širok politički konsenzus o imenovanjima uglednih pravnika biće ključan da spriječi politizaciju Savjeta“, zaključuje se u izvještaju. Napominje se da je neophodno preispitati disciplinsku i etičku odgovornost sudija i tužilaca.

Nije problem samo TS. Parlament ne uspijeva već tri godine da obezbijedi ni većinu za četiri ugledna pravnika u Sudskom savjetu, pa je zbog toga produžen mandat članovima kojima je istekla funkcija još u julu 2018. Sudski savjet radi u nekompletnom sastavu, sa osam članova od predviđenih 10. Fali jedan sudija i jedan ugledni pravnik.

„Oba savjeta moraju poboljšati transparentnost rada, uključujući objavljivanje potpuno obrazloženih odluka o unapređenjima, imenovanju i disciplinskim mjerama“, navodi se u izvještaju EK.

Državni sekretar u Ministarstvu pravde, ljudskih i manjinskih prava Bojan Božović je za CIN- CG ocijenio da je izvještaj EK vezan za poglavlje 23 realan i objektivan.

„Ovakav izvještaj daje jasnu poruku da moramo tražiti rješenja u dijalogu, kao i da sve institucije sistema i svi akteri u ovom društvu, u skladu sa svojim ovlašćenjima, snose odgovornost za stagnaciju u pristupnom procesu po ovom pitanju”, istakao je Božović, koji je i šef Radne grupe za pregovaračko poglavlje 23 (pravosuđe i temeljna prava).

Predsjednik Upravnog odbora Instituta alternativa (IA) i kandidat nevladinog sektora za člana TS Stevo Muk za CIN-CG navodi da su ocjene iz izvještaja očekivane i da su „opomena i dobra osnova za mnogo više rada u narednom periodu“.

„U izvještaju se konstatuje napredak u broju procesuiranih slučajeva organizovanog kriminala, ali se ukazuje i na brojne slabosti i nedostatke kao i na to da ,i dalje postoji zabrinutost zbog institucionalnog učinka Tužilačkog savjeta'. Po ko zna koji put se ukazuje i na nedovoljne učinke u sistemu disciplinske odgovornosti tužilaca“, napominje Muk.

Kako je Skupština Crne Gore mjesto u kojem se imenuju najznačajnije pozicije u pravosuđu, najveća odgovornost za cijeli proces, pripada predsjedniku Skupštine Crne Gore, ocjenjuje Muk. Ističe i da bi trebalo razgovarati „u paketu“ o svim imenovanjima u pravosuđu - sudijama Ustavnog suda, članovima Sudskog savjeta i izboru VDT-a.

Izvršna direktorka Akcije za ljudska prava (HRA) Tea Gorjanc Prelević ističe da partije na vlasti djeluju loše, jer nijesu u stanju da se dogovore oko ključnih imenovanja vezanih za vladavinu prava, koja je prioritet, i u odnosu na koju je Evropska komisija dala najgoru ocjenu do sada.

„To dovodi u pitanje ključna obećanja vladajuće većine. Čak i kada se izađe iz ove blokade, pamtiće se da je normalno funkcionisanje pravosuđa zavisilo od pojedinačnih interesa i prepucavanja političkih partija, iako su sve one obećavale ‘oslobađanje’ tužilaštva i ostvarivanje pravde”, poručila je Gorjanc Prelević. Trgovina oko izbora članova TS, dodaje ona, umanjuje povjerenje građana u političare, tužioce i državu.

Novi TS proglašen, ali ne funkcioniše

Izmjene tužilačkog zakona su izglasane krajem maja i po rokovima u tom zakonu, novi TS mogao je biti kompletan do septembra mjeseca.

Izmjenama Zakona predviđeno je da Tužilački savjet ima 11 članova, od kojih je pet tužilaca, uključujući i predsjednika Savjeta odnosno VDT-a, i pet uglednih pravnika, od kojih je jedan predstavnik NVO, dok je 11. član predstavnik Ministarstva pravde.

Na konkurs za četiri mjesta iz reda uglednih pravnika, koji je trajao do 1. jula, javilo se 16 kandidata. Većina u Odboru se saglasila da trojica advokata: Miloš Vuksanović, Siniša Gazivoda i Filip Jovović, ispunjavaju uslove da budu članovi Savjeta. Međutim predstavnicima Demokratske Crne Gore (DCG) je sporan bio četvrti kandidat - advokat Nikola Bulatović, zbog kako su isticali njegove navodne bliskosti sa Demokratskim frontom (DF).

Zbog toga je zaustavljen proces izbora članova TS iz redova uglednih pravnika, pa i predstavnika nevladinog sektora Steva Muka, iako je on dobio podršku članova Odbora.

Konferencija državnih tužilaca je, početkom avgusta, na tajnoj sjednici izabrala četiri tužioca: Sanju Jovićević, Đurđinu Ninu Ivanović, Tatjanu Begović i Nikolu Samardžića za članove TS-a. I taj se izbor dovodio u pitanje, jer je bilo nezvaničnih informacija da je bilo neregularnosti i nedovoljnog broja glasova u prvom krugu za jednog od kandidata. Vrhovno državno tužilaštvo je demantovalo te navode.

Predsjednik parlamenta je nakon toga proglasio novi TS, u krnjem sastavu, kako bi se zaustavila namjera Savjeta u prošlom sazivu da vrši imenovanja i bira rukovodioca Osnovnog državnog tužilaštva (ODT) u Podgorici i tri tužioca VDT-a.

Prethodni saziv TS je predložio i da se za VDT izabere aktuelni vršilac dužnosti Dražen Burić, ali se Skupština Crne Gore nije izjašnjavala o tom prijedlogu.

Predsjednik Skupštine je proglašavajući novi Savjet naveo da TS može da funkcioniše i odlučuje sa najmanje šest od predviđenih 11 članova. Novi Savjet, međutim, od tada nije zakazao nijednu sjednicu.

Direktorka HRA naglašava da to što TS ne radi, znači da nema uslova za izbor tužilaca, ali ni za utvrđivanje njihove odgovornosti za nezakonit ili neetičan rad.

Pravna savjetnica HRA Marija Vesković ističe da vd stanje u ODT Podgorica traje već više od dvije godine i da se ne može vršiti izbor do uspostavljanja TS. Ona naglašava da, ako do dogovora oko svih kandidata za TS ne može da dođe u vladajućoj većini, glasaju makar o onima oko kojih nema spora.

Međutim, kako dodaje, očigledno je da za tim trenutno nema volje, kao ni za razmatranje predloga za izbor VDT-a, koji je prethodni sastav TS dostavio Skupštini još krajem jula. „Od početka avgusta, nadležni skupštinski odbor je održao tri sjednice i ova dva pitanja nijesu uopšte bila na dnevnom redu, a pitanje izbora uglednih pravnika je postalo predmet političkog ultimatuma za dogovor o rekonstrukciji Vlade”, ističe Vesković.

I državni sekretar Bojan Božović ističe da nekompletan TS u ogromnoj mjeri otežava rad cjelokupnog tužilaštva, kao i njegovu reformu kroz izbor novih tužilaca.

Dodaje da ovakvo stanje ne bi trebalo još dugo da traje i da se u Ministarstvu nadaju da će TS biti kompletiran tokom novembra mjeseca.

Prema podacima Agencije za sprečavanje korupcije (ASK), uglednim pravnicima u prošlom sazivu TS-a Ranki Čarapić, Milanu Filipoviću, Velimiru Rakočeviću i Aneti Spaić je prestao mandat 5. avgusta, kada je proglašen novi TS.

Njima su mandati trebali da traju do januara 2022. Kako sada stvari stoje, veliko je pitanje da li će do tada biti izabrani novi članovi ovog tijela.

Blokiran i sudski sistem

I u sudstvu je slična situacija, brojna su vd stanja ili se radi sa manjim brojem sudija od predviđenog broja. Savjet je u avgustu ove godine konstatovao prestanak funkcije 23 sudija koji su ispunjavali uslove za penziju. U Vrhovnom sudu sada ima svega šest sudija od 18 koliko je predviđeno, pošto je čak 12 njih otišlo u penziju. Sudski savjet nije uspio ni da dvotrećinskom većinom izabere novog predsjednika Vrhovnog suda, nakon što je Vesna Medenica krajem prošle godine dala ostavku.

Predsjednike nemaju ni Upravni sud, osnovni sudovi u Kolašinu, Beranama, Baru, Rožajama i Kotoru, ali ni Sud za prekršaje u Budvi.

U toku je postupak ocjenjivanja velikog broja kandidata koji su se prijavili za slobodna mjesta u Vrhovnom, Upravnom, Privrednom i višim sudovima.

„Nadamo se da će se i taj postupak sprovesti u što kraćem roku i da bar u sudstvu nećemo imati vd stanje, a pogotovo u Vrhovnom sudu gdje to stanje traje deset mjeseci”, podsjeća Vesković.

I Ustavni sud trenutno funkcioniše u nepotpunom sastavu i na ivici kvoruma. Nakon odlaska u penziju sudija Hamdije Šarkinovića i sutkinje Mevlide Muratović, taj sud radi sa svega pet sudija, od kojih bi uskoro i Dragoljub Drašković trebalo da ide u penziju. Tako da bi taj sud uskoro mogao ostati sa četiri sudije, što je kvorum za odlučivanje u predmetima, ali to znači da bi svi morali biti jednoglasni da bi donijeli neku odluku.

Skupština više godinu dana ne uspijeva da izabere nove sudije ni za Ustavni sud.

Ustavni sud neće skoro o penzijama

Iz Ustavnog suda za CIN-CG nijesu odgovorili kada će odlučivati o nižim starosnim granicama za odlazak u penziju, ali i o ustavnosti izmjena tužilačkog zakona, ali prema nezvaničnim informacijama, zbog komplikovane situacije i u tom sudu, teško da će skoro biti donijeta odluka.

To svakako, kako nam je nezvanično rečeno, ne sprečava odgovorne da sprovode propise koji su donijeti.

Izmjenama Zakona o tužilaštvu je predviđeno da prestaje tužilačka funkcija ostvarivanjem prava na penziju, a isto je već bilo predviđeno Zakonom o sudovima.

Dok je Sudski savjet odlučio da ispoštuje odredbe zakona oko odlaska u penziju, iako je tražio njihovo osporavanje pred Ustavnim sudom, prethodni TS je bio stava da čeka odluku tog suda prije nego odluči da tužioce šalje u penziju.

Maja BORIČIĆ

Mada iz Ujedinjenih nacija poručuju da je govor mržnje prema ženama prosto neprihvatljiv, čini se da to u Crnoj Gori nije slučaj, pogotovo na društvenim mrežama...
Meta su uglavnom žene koje se bave javnim poslom - ministarke, poslanice, novinarke, aktivistkinje...
Rezultati istraživanja koje je ranije ove godine predstavila Ženska politička mreža pokazuju da je, na primjer, devet od deset političarki u Crnoj Gori bilo diskriminisano samo zato što su žene.
Za deset mjeseci ove godine, većina prijavljenih prijetnji i napada na novinare i novinarske ekipe bila je usmjerena protiv novinarki.
Cilj ovog upitnika je da je čujemo Vaše stavove i iskustva u vezi sa mizoginijom – od toga da li ste se na društvenim mrežama susrijetali sa govorom mržnje prema ženama, da li bi trebalo pooštriti sankcionu politiku u ovom dijelu do ličnih iskustva...
Na osnovu rezultata ovog upitnika, tim CIN-CG će uputiti pitanja relevantnim sagovornicima/ama i institucijama i uraditi priču na ovu temu.

Do kraja godine trebalo bi da bude obučeno za rad sa LGBTIQ učenicima više od 160 pedagoga i psihologa u osnovnim i srednjim školama. Anketa koju je sproveo CIN-CG pokazala da veliki broj građana zna neki istopolni par i da ne bi imali problem da imaju člana porodice koji je dio zajednice, ali komentari na društvenim mrežama pokazuju da još vlada netrpeljivost

Većina mladih LGBTIQ osoba iz Crne Gore krije u školi svoju seksualnu orijentaciju jer se plaše da bi zbog toga mogli biti izloženi nasilju, a danas 23-godišnji Luka kazao je da bi mu dok je bio u srednjoj školi bilo mnogo lakše da je mogao o ovoj temi da priča sa školskim pedagogom ili psihologom.

”Bilo bi lakše da se makar malo porazgovara sa nekim”, kazao je za Centar za istraživačko novinarstvo Crne Gore (CIN-CG) Luka, koji je gotovo godinu u vezi sa Milom.

Od kako je ovaj student Univerziteta Crne Gore maturirao, većina pedagoga i psihologa koji rade u osnovnim i srednjim školama osposobljena je za rad sa LGBTIQ učesnicima.

U crnogorskim osnovnim školama radi 150 psihologa i pedagoga, a još je 60 u srednjim školama. Do početka ove godine osposobljeno je, prema podacima Ministarstva pravde, ljudskih i manjinskih prava, njih 137, odnosno 65 odsto.

Ove godine planirana je obuka za još 25 pedagoga i psihologa.

”Dinamika edukacije umnogome će zavisiti od situacije sa pandemijom COVID-19”, kazala je za CIN-CG Mirjana Vlahović Andrijašević, načelnica Direkcije za antidiskriminacione politike u Ministarstvu.

Osposobljavanje vrše Zavod za školstvo i nevladine organizacije koje se bave zaštitom prava i sloboda LGBTIQ osoba. U Ministarstvu, prema riječima Vlahović Andrijašević, smatraju da je kombinovani pristup najbolji, jer spaja teoriju i praksu.

Jednu od obuka sprovodila je NVO Centar za građansko obrazovanje (CGO), iz koje poručuju da je taj vid edukacije posebno važan s obzirom na ranjivost ovih učenika, i onih koji ih podržavaju, a nerijetko je u pitanju i njihova bezbjednost.

”LGBTIQ djeca i mladi će, po pravilu, uvijek nailaziti na vršnjačko nasilje, maltretiranje i uznemiravanje, i postoji određeni stepen do kojeg oni to mogu ignorisati bez posljedica. Imati u tim okolnostima psihologa i pedagoga, koji su razumijevajući, koji daju podršku ne osuđujući i ne pokušavajući da mijenjaju osobu, jeste polazna tačka u borbi protiv diskriminacije i nasilja u školama”, kazala je za CIN-CG predstavnica CGO Željka Ćetković.

Istraživanje koje je prije nekoliko godina sproveo Savjet Evrope u partnerstvu sa UNESCO pokazalo je da većina mladih iz Crne Gore, ali i još nekoliko zemalja regiona, krije u školi svoju seksualnu orijentaciju jer se plaše da bi zbog toga mogli biti izloženi nekom vidu nasilja.

”Nažalost, kod nas ne postoji svijest koliko je štetan nedostatak podrške mladima koji su LGBTIQ, a koji nerijetko ni sami nisu potpuno svjesni kako se osjećaju i traže u sebi neku grešku, kao objašnjenje zašto nisu isti kao i njihovi vršnjaci. S druge strane, kad imate okruženje koje je otvoreno podržavajuće i poštovajuće, život i otkrivanje svoje seksualne orijentacije i rodnog identiteta padaju manje teško”, kazala je Ćetković.

Koliko je značajna obuka školskog osoblja govore i rezultati istraživanja koje je prije tri godine sproveo Centar za demokratiju i ljudska prava (CEDEM), prema kojem 57 odsto građana ne podržava napore na ostvarivanju prava ove društvene grupe. Iz tadašnjeg Ministarstva ljudskih i manjinskih prava istakli su da ovi rezultati jasno ukazuju da je homofobija i transfobija u Crnoj Gori “još izražena na visokom nivou”.

”Uzroke ovakvog odnosa građana i građanki prema LGBTI osobama treba tražiti u i dalje snažnom uticaju anahronog dijela tradicijskog nasljeđa, koje u postojanju LGBTI osoba vidi kršenje morala i vrijednosti o poželjnom načinu života. Ovakav limitirajući uticaj negativnih aspekata tradicije je dodatno ojačan stereotipima i predrasudama prema LGBTI osobama, koji su evidentno prisutni u crnogorskoj javnosti, a koji podstiču diskriminaciju i nasilje nad LGBTI osobama”, navodi se u Strategiji za unapređenje kvaliteta života LGBTI osoba.

Na osnovu uporednih međunarodnih iskustava, procijenjeno je da od pet do 10 procenata stanovnika jedne države pripada LGBTIQ populaciji. Imajući u vidu da je prema posljednjem popisu iz 2011. godine imala malo više od 620.000 stanovnika, to bi značilo da u Crnoj Gori živi između 31.000 do 62.000 osobe koje pripadaju ovoj zajednici.

”I da razuvjerim one koji pretpostavljaju da bi otvoreni pro-kvir pristup psihologa i pedagoga doveo do povećanja broja LGBTIQ učenika u školama - ne bi. Mi već imamo LGBTIQ učenike i učenice, samo je pitanje da li će oni živjeti u strahu za svoju bezbjednost, ili će njihov period obrazovanja proticati u sigurnom i inkluzivnom okruženju”, istakla je predstavnica CGO u razgovoru za CIN-CG.

Pružajući pomoć i podršku nekome ko je LGBTIQ ili se pretpostavlja da jeste, pedagozi i psiholozi se moraju rukovoditi interesom učenika i u razgovoru sa njim ili njom dogovarati dalje korake. Jako je važno da pedagozi i psiholozi svojim postupanjem, koliko god ga smatrali podrškom, svjesno ili nesvjesno ne “autuju” osobu koja nije još spremna na taj korak, upozorava Ćetković.

”Anonimnost je često najveća zaštita LGBTIQ osobama i mora se poštovati, jer je riječ o bezbjednosti nekoga ko lako može biti izložen nasilju zbog svoje seksualne orijentacije i rodnog identiteta. I konačno, mora se obratiti pažnja i na sve one koji podržavaju LGBTIQ osobu, jer često puta i oni sami postaju žrtva diskriminacije”, kazala je ona.

Crna Gora je prošlog jula dobila Zakon o životnom partnerstvu lica istog pola, a godinu dana kasnije, Budva je postala opština u kojoj je registrovano prvo partnerstvo. Prema posljednjim informacijama, do sada je pred matičara izašlo pet istopolnih parova.

U Podgorici je prije nepune dvije sedmice održana deveta Parada ponosa, na kojoj je prisustvao i do sada najveći broj javnih funkcionera, među kojima vicepremijer Dritan Abazović, ministri Đorđe Radulović, Milojko Spajić, Tamara Srzentić i Jakov Milatović i gradonačelnik Ivan Vuković.

Ovo je velika razlika u odnosu na prve parade, koje su 2013. godine, zbog nasilja, održane uz veliko policijsko obezbjeđenje.

Luka, ali i njegov partner Milo, nisu učestvovali na Povorci ponosa i lično ne vjeruju da ona može doprinijeti poboljšanju njihovih prava. Njih dvojica za CIN-CG ističu i da do sada nisu imali neprilika, jer se, kako kažu, ne trude da privlače pažnju, uprkos velikoj razlici u godinama.

Milo je prije Luke bio u 13-godišnjoj vezi, a novinaru CIN-CG kazao je da nije imao nikakvih neprilika, iako je više godina živio sa svojim partnerom.

To što Milo i Luka nemaju za sada problema sa okolinom pripisuju i tome da malo ko van zajednice zna da su u vezi. Ovaj par zaključuje da nema “autovanih” osoba koje bi im bile dobar primjer. Ističu i da se mnogo više pažnje posvećuje onima koji imaju negativne komentare na temu seksualne orijentacije, nego nekim ključnim pitanjima.

Komentarišući Zakon o životnom partnerstvu lica istog pola, oni poručuju da je “zakon zakon”, ali da bi se situacija zaista promijenila “trebaš promijeniti ljude u glavi”.

Koliko je podrška psihologa i pedagoga značajna, na prošlogonedjeljnoj Povorci ponosa ukazala je učesnica Marija Jovanović.

Jovanović je pozvala da se niko “kao ja ne prisjeća srednjoškolskih dana koje su obilježene rečenicama poput ‘sve ću ti zube izvadit šestarom, lezbijko jedna raspala’.

Uprkos značajnim pomacima u posljednjih nekoliko godina, koje je donijelo novo zakonodavstvo, ali i kontinuirana kampanja za unapređivanje prava LGBTIQ zajednice, pred Crnom Gorom je dug put i mnogo posla da bi se ljudi drugačije orijentacije osjećali slobodno.

Podrška gej članovima porodice, ali i usvajanju djece

Pitanja koja se tiču LGBTI populacije tema su prve ankete koju je CIN-CG sproveo u okviru projekta aktivnog učešće građana i građanski u izvještavanju “Zajedno možemo više: Skupa do jednakosti”, u čijem fokusu su manjine u Crnoj Gori.

U internet anketi je učestvovalo oko 330 ispitanika, koji su odgovarali na četiri pitanja - od toga da li znaju neki istoplni par, preko toga da li bi imali išta protiv da u komšiluku imaju takav par, do toga da li bi podržali člana porodice da se autuje i da li bi podržali da se gej parovima omogući da usvajaju djecu. Osim mogućnosti da stave da li podržavaju ili ne neki stav, ispitanicima je ostavljena mogućnost i da nemaju komentar, kao i da ostave komentar ukoliko to žele.

Gotovo dvije trećine (64,5 odsto) ispitanika i ispitanica kazalo je da znaju neki istopolni par, a više od 82 odsto je kazalo da ne bi imalo problema da im u komšiluku živi neki takav par. Međutim, bilo je i odogovora da bi takvi parovi u komšiluku predstavljali “loš primjer drugima, pogotovo djeci”.

Na pitanje da li biste podržali člana porodice da je pripadnik LGBTI zajednice, 78,4 odsto ispitanika odgovorilo je da bi. Među onima koji ne bi podržali bilo je i komentara da “pa ne bih se baš protivio, samo mi ne bi bilo milo” i “nemam ništa protiv ljubavi, ali smatram da je brak između muškarca i žene jedina prirodna veza”.

Malo manji procenat (76,3 odsto) bio je onih koji bi podržali mogućnost usvajanja djece za istopolne zajednice. Kod ovog pitanja zabilježen je i najveći broj komentara, koji idu od toga da “to djetetu ne treba” i “dijete koje bude usvojeno biće maltretirano zbog roditelja”, do toga da “takva djeca u 90 odsto slučajeva postati ista, a to nam nikako ne treba” i da će većina djece koje usvoje gej parovi “bude nesretna, sa samoubilačkim mislim, te često maltretirana”.

Zakon ne omogućava parovima istog pola da usvajaju djecu. Prošle godine, prema pisanju pojedinih medija, u Crnoj Gori usvojeno je četvoro djece.

Vjerujemo, međutim, da rezultatii ove ankete ne predstavljaju stvarno stanje i da se LGBTIQ zajednica podržava u ovako visokim procentima. Moguće je da su anketu u većini popunjavale osobe liberalnih stavova, ili sami predstavnici zajednice, jer je dijeljena i putem društvenih mreža i mobilnih aplikacija, pa je ova tema po svemu sudeći zainteresovala u najvećoj mjeri grupe kojiih se tiču ove teme.

Na društvenim mrežama CIN-CG, u periodu kada je dijeljena anketa, zabilježni su međutim i oprečni komentari, bilo je i govora mržnje. Oni koji su ocijenjeni kao govor mržnje su uklonjeni sa stranica CIN-CG na društvenim mrežama.

Mikulić Rakočević: Suprotstavljanje nasilju dio njihove borbe za integritet ličnosti

Učenici će imati slobodu da podijele svoja osjećanja s odraslim osobama, odnosno nama kao zaposlenima, ukoliko u školi postoji atmosfera prihvatanja svih učenika, kazala je pedagoškinja podgoričke Gimnazije “Slobodan Škerović” Vanja Mikulić Rakočević.

”Rjeđe su situacije kada učenik ili učenica direktno zatraže podršku. Obično je razgovor pokrenut zbog drugih razloga, često uobičajenih problema adolescenata - nemogućnost da se skoncentrišu tokom učenja, nezadovoljstvo odnosima u porodici ili sa vršnjacima, da bi se kasnije kao posredni uzrok identifikovala njihova promišljanja o drugačijoj seksualnoj orijentaciji ili rodnom identitetu”, kazala je ona za CIN-CG o svojim iskustvima.

Od pedagoga i psihologa očekuje se da budu nosioci ili ključni akteri te da zajedno sa ostalim zaposlenima kreiraju sigurno i tolerantno školsko okruženja za sve učenike, a to, prema njenim riječima, mogu samo ako su dovoljno edukovani i senzibilisani.

Uz to, stručni saradnik treba da ima kompetencije da pruži podršku i roditeljima i učenicima kroz savjetodavni rad.

Da bi se ovo postiglo i da bi odgovorili na potrebe svih učenika, pedagozi i psiholozi moraju stalno da osavremenjuju profesionalna znanja i način rada, ističe sagovornica CIN-CG.

”Ono na šta stavljamo akcenat tokom rada s LGBTI učenicima jeste da treba da prihvate sebe i grade stabilnu sliku o sebi, nezavisno od mišljenja i reakcija društva, što je težak zadatak koji zahtijeva mnogo ličnog rada. Treba da iskoriste resurse socijalne podrške koji postoje u društvu, da prijave nasilje, da se ne povlače pred nasilnicima i ne identifikuju s ulogom žrtve. Treba da shvate da je suprotstavljanje nasilju dio njihove borbe za integritet ličnosti”, kazala je Mikulić Rakočević, dodajući da je u praksi potrebno sprovoditi programe za razvoj socio-emocionalnih vještina, kao i različite preventivne programe za otklanjanje predrasuda i suzbijanje nasilja.

Ona je istakla da se kontakt s osobama iz LGBTI populacije, kroz aktivnosti kao što je živa biblioteka, pokazao kao izuzetno koristan u suzbijanju predrasuda i razvoju empatije i prihvatanja.

Miloš RUDOVIĆ

Bar nešto u vezi govora mržnje pozitivno razlikuje Crnu Goru danas od one iz ’90ih

 

Devet optužnica za krivično djelo izazivanje rasne, nacionalne i vjerske mržnje potvrđeno je od 2020. godine do oktobra ove godine. U aprilu ove godine donijete su i dvije presude zbog podsticanja na mržnju i nasilje zbog vjerske i nacionalne pripadnosti sa zatvorskim kaznama od sedam mjeseci i godinu dana.

Da li je to dovoljno da zaustavi „traženje đavola“, nije, jesu li to jedini primjeri govora mržnje, daleko od toga, ali ako se sjetimo da se ’90ih državni tužioci nisu ni okretali na to krivično djelo, koje je važilo u svim republikama bivše Jugoslavije, onda nek ovaj tekst počne umjerenim optimizmom. Poslije svih ratova bar se toliko naučilo.

Međutim, to da li će oružane bitke ovog puta biti isključene, opet neće zavisiti od nas, već od političara, čiji govori potpiruju one koji već planiraju koga će, čime i gdje. Takvi planeri su među devet optuženih, ali je činjenica i da među optuženima nema ni jednog političara.

Niko od političara još nije ponovio kletvu Slobodana Miloševića da smo pred bitkama i da ni oružane nisu isključene, mada je obećanje Mila Đukanovića da će se Crna Gora „braniti i u šumi“ u najmanju ruku zloslutno. Izjave političkih funkcionera već su na liniji govora mržnje poslije koje prestaje dijalog. Taj ishod je i osnovni razlog zbog koga se sloboda izražavanja obustavlja pred govorom mržnje. Umjesto da doprinosi debati, osnovnom motoru demokratije, govor mržnje se javlja kao izvor opšte opasnosti, koji podstiče i opravdava netrpeljivost i, u krajnjoj liniji, nasilje. Problem s govorom uticajnih političara je to što njihovo koketiranje s mržnjom, njeno opravdavanje, dovodi i do stravičnih posljedica.

Govor mržnje obuhvata pogrdne nazive kao što su „šiptari“, „cigani“, „pederi“ pa sve do govora koji podstiče na nasilje u vidu protjerivanja („selite se“) i prijetnji ubijanjem (klanjem, vješanjem) ljudi određenih po nekom ličnom svojstvu. Devet pomenutih optužnica u Crnoj Gori obuhvataju slučajeve ovog poslednjeg, najopasnijeg govora, za koji se iz aviona vidi da je zabranjen. Međutim, razvijenije demokratije za svaki govor mržnje nemaju milosti. Na primjer, u Francuskoj je lider desničarske stranke Nacionalni front, Žan Mari Le Pen, kažnjen dva puta sa po 10.000 eura za dvije izjave kojima je poručio sljedeće: Kad budemo imali 25 miliona Muslimana, mi Francuzi ćemo morati da se pazimo; Kad kažem da će onog dana kad više ne bude 5 nego 25 miliona Muslimana u Francuskoj, oni biti ti koji nam naređuju, ljudi mi govore – ali g. Le Pen to nam se već događa! Evropski sud za ljudska prava je odbacio Le Penove tvrdnje da mu je prekršena sloboda izražavanja, objasnivši da su njegove izjave promovisale neprijateljstvo i odbacivanje zajednice Muslimana u Francuskoj i da takve izjave ne štiti sloboda govora. Sud je rekao da je neprihvatljivo to što je on „Francuze postavio protiv zajednice čija je vjerska uvjerenja izričito naveo, i čiju je porast prikazao kao latentnu prijetnju dostojanstvu i bezbjednosti francuskog naroda.“

U Crnoj Gori se rasplamsava govor mržnje po osnovu vjerske i nacionalne pripadnosti od kraja 2019. godine i početka litija protiv Zakona o vjerskim zajednicama. Izbori u avgustu 2020. su samo dolili ulje na vatru, a posebno promjena vlasti posle tri decenije i činjenica da je nova vlada nastala pod snažnim uticajem Srpske pravoslavne crkve.

Predsjednik Crne Gore i Demokratske partije socijalista, Milo Đukanović, poslije gubitka vlasti na parlamentarnim izborima, Srpsku pravoslavnu crkvu je nazvao “kvazivjerskom zajednicom”, „klerofašističkom menažerijom“, “koja pokušava da zadrži nezakonito prisvojenu imovinu”, “koja je odgovorna za genocid u Srebrenici i većinu zločina tokom ratova ’90ih”, dok je litije prethodno nazvao „ludačkim pokretom“. Zbog tih izjava protiv njega su podnijete najmanje dvije krivične prijave sa još nepoznatim ishodom.

Predsjednik Vlade Crne Gore, Zdravko Krivokapić, sa druge strane, Crnogorsku pravoslavnu crkvu je nazvao “takozvanom”, “nevladinom organizacijom”, i istakao “da je njen jedini cilj bio ne da uspostavi vjeru, nego da vrati imovinu”, čime je, kao i Đukanović, promovisao, u najmanju ruku, „odbacivanje i neprijateljstvo prema targetiranoj zajednici“, što bi rekao Evropski sud za ljudska prava.

Pod posebnim udarom govora mržnje bio je i potpredsjednik Vlade Dritan Abazović, kome su i u parlamentu i ispred njega vrijeđani i roditelji zbog nacionalne pripadnosti, i kome je npr. odbornik Milovan Janković (DPS) poručio da „ni njemu, ni premijeru Zdravku Krivokapiću, ni ministru unutrašnjih poslova Sergeju Sekuloviću u Crnoj Gori nema mjesta”. Zbog sličnog govora, koji priziva etničko čišćenje, u toku je suđenje čovjeku koji je iz automobila prekrivenog srpskom zastavom, u kraju u kome većinom žive Muslimani, vikao „Selite se, selite se“. Tužilaštvo je izviđalo i sličnu izjavu funkcionera Bošnjačke stranke Adnana Muhovića: „Samo li probaju da ruše Bosnu, organizovaćemo im traktorijadu za Srbiju“.

Prilikom ocjene da li se radi o provokativnom, a dozvoljenom političkom govoru, koji inače uživa visok stepen zaštite slobode izražavanja, ili o zabranjenom govoru mržnje, treba imati u vidu da „javni funkcioneri imaju posebnu odgovornost da se naročito u medijima uzdrže od izjava koje mogu da se shvate kao govor mržnje“ (Preporuka R(97)20 Komiteta ministara Savjeta Evrope o govoru mržnje). Evropski sud za ljudska prava je takođe naglasio da je za političare ključno da izbjegavaju komentare koji mogu da podstaknu na netoleranciju. To je rekao potvrđujući odluku belgijskih sudova da poslanika i predsjednika stranke kazne, zbog govora mržnje prema imigrantima, sa 250 sati društvenokorisnog rada sa njima, i zabranom pristupa javnoj funkciji u trajanju od 10 godina (Féret v. Belgium).

Govor mržnje je uvertira za fizičko nasilje, pa bi svi nadležni, a i svi od javnog uticaja, bez ustezanja tome morali da se suprotstave.

Tea Gorjanc Prelević,
Akcija za ljudska prava, Podgorica

Bar nešto u vezi govora mržnje pozitivno razlikuje Crnu Goru danas od one iz ’90ih

Devet optužnica za krivično djelo izazivanje rasne, nacionalne i vjerske mržnje potvrđeno je od 2020. godine do oktobra ove godine. U aprilu ove godine donijete su i dvije presude zbog podsticanja na mržnju i nasilje zbog vjerske i nacionalne pripadnosti sa zatvorskim kaznama od sedam mjeseci i godinu dana. 

Da li je to dovoljno da zaustavi „traženje đavola“, nije, jesu li to jedini primjeri govora mržnje, daleko od toga, ali ako se sjetimo da se ’90ih državni tužioci nisu ni okretali na to krivično djelo, koje je važilo u svim republikama bivše Jugoslavije, onda nek ovaj tekst počne umjerenim optimizmom. Poslije svih ratova bar se toliko naučilo. 

Međutim, to da li će oružane bitke ovog puta biti isključene, opet neće zavisiti od nas, već od političara, čiji govori potpiruju one koji već planiraju koga će, čime i gdje. Takvi planeri su među devet optuženih, ali je činjenica i da među optuženima nema ni jednog političara. 

Niko od političara još nije ponovio kletvu Slobodana Miloševića da smo pred bitkama i da ni oružane nisu isključene, mada je obećanje Mila Đukanovića da će se Crna Gora „braniti i u šumi“ u najmanju ruku zloslutno. Izjave političkih funkcionera već su na liniji govora mržnje poslije koje prestaje dijalog. Taj ishod je i osnovni razlog zbog koga se sloboda izražavanja obustavlja pred govorom mržnje. Umjesto da doprinosi debati, osnovnom motoru demokratije, govor mržnje se javlja kao izvor opšte opasnosti, koji podstiče i opravdava netrpeljivost i, u krajnjoj liniji, nasilje. Problem s govorom uticajnih političara je to što njihovo koketiranje s mržnjom, njeno opravdavanje, dovodi i do stravičnih posljedica.

Govor mržnje obuhvata pogrdne nazive kao što su „šiptari“, „cigani“, „pederi“ pa sve do govora koji podstiče na nasilje u vidu protjerivanja („selite se“) i prijetnji ubijanjem (klanjem, vješanjem) ljudi određenih po nekom ličnom svojstvu. Devet pomenutih optužnica u Crnoj Gori obuhvataju slučajeve ovog poslednjeg, najopasnijeg govora, za koji se iz aviona vidi da je zabranjen. Međutim, razvijenije demokratije za svaki govor mržnje nemaju milosti. Na primjer, u Francuskoj je lider desničarske stranke Nacionalni front, Žan Mari Le Pen, kažnjen dva puta sa po 10.000 eura za dvije izjave kojima je poručio sljedeće: Kad budemo imali 25 miliona Muslimana, mi Francuzi ćemo morati da se pazimo; Kad kažem da će onog dana kad više ne bude 5 nego 25 miliona Muslimana u Francuskoj, oni biti ti koji nam naređuju, ljudi mi govore – ali g. Le Pen to nam se već događa! Evropski sud za ljudska prava je odbacio Le Penove tvrdnje da mu je prekršena sloboda izražavanja, objasnivši da su njegove izjave promovisale neprijateljstvo i odbacivanje zajednice Muslimana u Francuskoj i da takve izjave ne štiti sloboda govora. Sud je rekao da je neprihvatljivo to što je on „Francuze postavio protiv zajednice čija je vjerska uvjerenja izričito naveo, i čiju je porast prikazao kao latentnu prijetnju dostojanstvu i bezbjednosti francuskog naroda.“

U Crnoj Gori se rasplamsava govor mržnje po osnovu vjerske i nacionalne pripadnosti od kraja 2019. godine i početka litija protiv Zakona o vjerskim zajednicama. Izbori u avgustu 2020. su samo dolili ulje na vatru, a posebno promjena vlasti posle tri decenije i činjenica da je nova vlada nastala pod snažnim uticajem Srpske pravoslavne crkve.

Predsjednik Crne Gore i Demokratske partije socijalista, Milo Đukanović, poslije gubitka vlasti na parlamentarnim izborima, Srpsku pravoslavnu crkvu je nazvao “kvazivjerskom zajednicom”, „klerofašističkom menažerijom“, “koja pokušava da zadrži nezakonito prisvojenu imovinu”, “koja je odgovorna za genocid u Srebrenici i većinu zločina tokom ratova ’90ih”, dok je litije prethodno nazvao „ludačkim pokretom“. Zbog tih izjava protiv njega su podnijete najmanje dvije krivične prijave sa još nepoznatim ishodom.

Predsjednik Vlade Crne Gore, Zdravko Krivokapić, sa druge strane, Crnogorsku pravoslavnu crkvu je nazvao “takozvanom”, “nevladinom organizacijom”, i istakao “da je njen jedini cilj bio ne da uspostavi vjeru, nego da vrati imovinu”, čime je, kao i Đukanović, promovisao, u najmanju ruku, „odbacivanje i neprijateljstvo prema targetiranoj zajednici“, što bi rekao Evropski sud za ljudska prava.

Pod posebnim udarom govora mržnje bio je i potpredsjednik Vlade Dritan Abazović, kome su i u parlamentu i ispred njega vrijeđani i roditelji zbog nacionalne pripadnosti, i kome je npr. odbornik Milovan Janković (DPS) poručio da „ni njemu, ni premijeru Zdravku Krivokapiću, ni ministru unutrašnjih poslova Sergeju Sekuloviću u Crnoj Gori nema mjesta”. Zbog sličnog govora, koji priziva etničko čišćenje, u toku je suđenje čovjeku koji je iz automobila prekrivenog srpskom zastavom, u kraju u kome većinom žive Muslimani, vikao „Selite se, selite se“. Tužilaštvo je izviđalo i sličnu izjavu funkcionera Bošnjačke stranke Adnana Muhovića: „Samo li probaju da ruše Bosnu, organizovaćemo im traktorijadu za Srbiju“. 

Prilikom ocjene da li se radi o provokativnom, a dozvoljenom političkom govoru, koji inače uživa visok stepen zaštite slobode izražavanja, ili o zabranjenom govoru mržnje, treba imati u vidu da „javni funkcioneri imaju posebnu odgovornost da se naročito u medijima uzdrže od izjava koje mogu da se shvate kao govor mržnje“ (Preporuka R(97)20 Komiteta ministara Savjeta Evrope o govoru mržnje). Evropski sud za ljudska prava je takođe naglasio da je za političare ključno da izbjegavaju komentare koji mogu da podstaknu na netoleranciju. To je rekao potvrđujući odluku belgijskih sudova da poslanika i predsjednika stranke kazne, zbog govora mržnje prema imigrantima, sa 250 sati društvenokorisnog rada sa njima, i zabranom pristupa javnoj funkciji u trajanju od 10 godina (Féret v. Belgium).

Govor mržnje je uvertira za fizičko nasilje, pa bi svi nadležni, a i svi od javnog uticaja, bez ustezanja tome morali da se suprotstave.

Tea Gorjanc Prelević,
Akcija za ljudska prava, Podgorica

Načela i pravila Etičkog kodeksa obavezuju tužioce da moraju biti moralno odgovorni za postupke koji su u suprotnosti sa Kodeksom. Državni tužioci u svom radu moraju poštovati etička načela savremenog društva. Prilikom obavljanja svog posla, državni tužioci moraju učvršćivati ugled kako na ličnom tako i na tužilačkom nivou.

U poslednjih pet godina utvrđene su samo četiri povrede načela i pravila Etičkog kodeksa, od strane državnih tužilaca i rukovodilaca tržavnog tužilaštva.