Montenegro does not have a strategy to fight fake news and conspiracy theories. It is not always easy for citizens to distinguish between disinformation and real news. The Government says that media self-regulation is currently the only solution because there is no relevant European practice.

By Marija Mirjačić

A day before a May session of the Montenegrin parliament at which the MPs discussed amendments to the Law on Protection of the Population from Infectious Diseases, a Facebook user warned that “the new parliamentary majority will resort to a repressive method, just as Aleksandar Vučić allegedly did in Serbia,” adding that the list of mandatory vaccines will be expanded to include vaccination against infectious diseases.

This is just one of everyday examples of the spread of fake news which was published by the fact-checking website Raskrinkavanje.me – a platform run by the Centre for Democratic Transition (CDT). Such pieces of false information have flooded the world ever since the outbreak of the COVID 19 pandemic.

The old saying “A lie can travel halfway around the world while the truth is putting on its shoes” has taken on a new meaning. The World Health Organization (WHO) has labelled the spread of false or misleading information that can lead to risky behaviours and damage public health as “infodemic”.

According to the experts we interviewed, Montenegro like most other countries still does not have the right answer or a strategy to combat lies that spread faster than the virus through various channels and make it difficult to curb the epidemic.

Since the outbreak of the pandemic, neither former nor current policy makers have run a strategic campaign to educate citizens on how to recognize misleading health information and conspiracy theories.

The vague media campaigns, such as “It depends on you”, are aimed at motivating as many citizens as possible to get a vaccine. Numerous public appearances by health workers talking about the need to comply with Covid measures, emphasizing the importance of vaccination and giving advice on how to preserve mental health have had a limited impact.

Raskrinkavanje.me is currently the only service that points to the proliferation of fake news about the pandemic by analysing media products and social media content. They collaborate with similar websites in the region and sometimes even divide up tasks because of heavy workload.

Speaking to Vijesti, Darvin Murić, editor of Raskrinkavanje.me, says that it’s difficult to assess the government’s performance in the fight against the infodemic, because in fact there is no such performance.

 “This isn’t just the case with the current health crisis, but, as we have said on several occasions, the state does not have a clear strategy and has not taken concrete steps in the fight against disinformation. That fight usually comes down to reactions and putting the label ‘fake news’, but without a plan on how to prevent this phenomenon,” Murić pointed out.

That the infodemic is worrying, in addition to the noticeable slow vaccination pace, as in most other countries, is best evidenced  by results from an Ipsos survey, which showed that one in three Montenegrin citizens believe in conspiracy theories about coronavirus. Among them is a significant proportion of people with primary or lower level of education.

Research has shown that conspiracy theories are likely to be prevalent among people who have been exposed to a large amount of inaccurate information about coronavirus, as well as by people who think they were lucky enough to find desired information on this topic.

 “These data indicate the importance of media literacy for public health, because it allows people to find information of interest to them, as well as to critically evaluate any piece of information and check it against reliable and expert sources,” said Vladimir Raičević, CEO of Ipsos in Montenegro.

This survey was conducted between 24^th and 26^th March this year, with the support of the British Embassy and UNICEF. The nationally representative sample included 821 respondents aged 18 or over from all across Montenegro.

Infodemic is a chronic public health disease

The Ministry of Health has announced new campaigns in collaboration with Raskrinkavanje.me. Furthermore, the Ministry of Public Administration, Digital Society and the Media says that Montenegro is facing the same problem as many EU countries when it comes to the infodemic, adding that the European Commission is currently of the opinion that this problem is to be tackled by means of self-regulation of media platforms.

According to the Ministry of Health, this government department has continuously and strategically called for compliance with prescribed Covid measures in collaboration with the Institute of Public Health, Clinical Centre of Montenegro and Podgorica Health Centre Podgorica, while explaining to citizens why this is necessary. The infodemic, they say, did not “come into existence” with the appearance of coronavirus, but is a chronic disease that has affected all spheres, including the areas of public and personal health.

 “This area is seriously neglected in Montenegro’s healthcare system, which is supported by the fact that almost 90 percent of children born in 2016 have been vaccinated with the MMR vaccine, while the coverage of immunized babies born in 2020 is just over 20 percent. This is just one of the illustrative examples that we cite here,” the Ministry of Health said without answering Vijesti’s question as to what they plan to do regarding such worrying data.

The Ministry of Public Administration, Digital Society and the Media told Vijesti that the creation of a national website aimed at informing citizens about the current situation caused by the pandemic (covidodgovor.me) and the public call for service providers to inform citizens about epidemiological measures and immunization in Montenegro helped them undertake timely activities with the aim of providing accurate and timely information to citizens and preventing the spread of fake news.

“Recognizing the problem of the spread of fake news about the pandemic, especially in respect of the vaccination process, we cooperated with all other institutions in order to provide information in an understandable and accessible way and avoid misinterpretation and false information. Thanks to the coviodgovor.me website, but also to other communication activities in collaboration with other institutions (Ministry of Health, Ministry of Economic Development, Institute of Public Health and Administration for Inspection Affairs), citizens are being informed in a timely and accurate manner about all events in the country relating to the pandemic, the Ministry says.

However, neither the Government’s official website and nor covidodgovor.me feature information on how citizens can recognize the infodemic. Even if there was, analysts specializing in website traffic monitoring say that the coviodgovor.me website has had a low number of visits, which means that its impact is just as low.

Stefan Mandić-Rajčević, MD and a teaching assistant in the Department of Social Medicine and the School of Public Health and Health Care Management at the Faculty of Medicine in Belgrade, who attended the WHO training programme in infodemic management, told Vijesti that this organization had noted at the beginning of the pandemic that an overabundance of information – some accurate and some not – would pose a challenge.

Reliable sources instead of social media

 “The training programme in infodemic management was developed as a result of the work of experts from a large number of areas, ranging from epidemiology and medical informatics to the media, communications and the humanities. Infodemic management is a form of risk communication and community engagement in resolving public health crises. As far as the citizens are concerned, a bridge has been made between science and recommendations issued by relevant institutions in each country, real concerns, as well as doubts regarding a decision on how people can protect themselves and their families, Mandić-Rajčević told Vijesti.

The training, he says, was given online for four weeks via teleconference platforms, and involved individual and group work.

“In order to make the preparation for the realistic scenario as efficient as possible, the process involved solving an infodemic problem in an imaginary country that is hit by COVID-19 and is experiencing a shortage of PCR tests. News is pouring in from different corners and fake medicines preventive measures are being offered everywhere. In addition, the imaginary country is inhabited by three peoples who differ in terms of religion, culture, understanding of health, trust in the state and the media. I think this scenario is well-familiar to all of us. When it comes to our region, only one colleague from Slovenia participated in the first training, which was organized last year. Out of 600 candidates who were admitted to the programme from all over the world, 250 successfully completed the training,” said Mandić Rajčević.

The current training programme that is about to end is attended by his colleagues from Serbia, Croatia and Macedonia, one from each country.

The WHO office in Montenegro did not answer Vijesti’s questions about what their recommendations are in respect of the fight against infodemic, how they assess the current fight against it and whether anyone from this country applied for the training programme that was attended by Mandić-Rajčević.

When there are doubts that have not been addressed on time and by sources considered reliable (ministries, public health institutes, state agencies, experts in the field), citizens often search for information on the Internet, he explains.

“Even when they are not searching for information, they find it through messages of unknown origin that spread in various group chats, social media posts and even in the traditional way over coffee with friends. The key word for citizens is “source”, as one reliable source is worth a thousand unreliable ones,” Mandić-Rajčević underlines.

He also recalled the successful reaction to the smallpox epidemic in the former Yugoslavia almost half a century ago, which demonstrated how the state can become flipped upside down in a short time, but also how a solution can be produced thorough the joint work of citizens, health workers and the authorities.

“Serbia has managed to secure a large number of vaccines in a very short time and enable its own, but also the citizens in the region, to get vaccinated. Health authorities in the region have concentrated their efforts on providing personal protective equipment, expanding treatment capacities and procurement of vaccines. However, communication strategies aimed at citizens and health workers, including monitoring, timely response to their concerns and targeted interventions in certain age groups, have been pushed into the background, Mandić-Rajčević says.

The Ministry of Health underscores that they are aware of the malign effects of the infodemic, but say that they also have freedom of speech in mind.

“It is clear that the infodemic is deeply rooted and we will not sit back and do nothing. The Institute of Public Health and CDT will try to debunk key myths through the “Raskrinkavanje” project, both with the help of traditional media and social networks, which are widely used by anti-vaxxers. We aim to explain, for example, that COVID-19 vaccines do not cause infertility, nor do our genes change, nor are people being implanted with a microchip,” the Ministry said.

Truth dissemination fund

Murić says that the CDT has initiated and is working on the establishment of a fund for fighting disinformation, which would help the Montenegrin media become less susceptible to untruths.

“The idea is to use the fund, which would be established by the government, to support media projects aimed at verifying the accuracy of facts within editorial offices, including provision of funding for journalists, staff training, introduction of new tools and technologies, etc. In addition, it is necessary to comply with journalistic standards in Montenegro, which are often taken lightly,” Murić says.

He adds that his organization has been working more than ever since the pandemic started and that, like other fact-checking websites, they cannot manage to crack down on all disinformation that spreads on social media.

“We deal with all manipulations relating to COVID-19, including untruths about its origin and how it spreads, as well as with information relating to masks and especially vaccines, which have become the main target of ever-increasing anti-vaxx movements following their approval for emergency use. We also deal with stuff that may seem and sound absurd to someone, such as claims that we will be implanted with microchips,” Murić explains.

Currently, the most popular topic is that magnets may attach to the injection site of the COVID-19 vaccine.

“Although it has been proven that this has nothing to do with the vaccine, videos of people sticking magnets to their arms are being shared via social media on a massive scale. One of the most dangerous phenomena is linking any death and health problem to vaccination without any proof or justification. If a vaccinated person dies, loads of people go on to convince everyone on social media that the person was killed by the vaccine, as if no one who has received a COVID-19 vaccine was expected to die,” Muric emphasizes.

This website has also launched a quiz where you can check how well you can recognize fake news about the current pandemic. The quiz is available at https://www.kviz.raskrinkavanje.me/.

Tijana Cvjetićanin, editor of the Bosnian fact-checking website Raskrinkavanje.ba, also believes that in the entire region there is no appropriate response from the authorities to the infodemic.

She points out that disinformation also started from institutions, citing as an example from a press conference in Serbia, where one of the doctors spoke about “the most ridiculous virus in history”, with the president standing behind him and laughing.

“This was exactly the right ground for conspiracy theorists,” Cvjetičanin notes.

Regional fact-checking websites, she says, have fought together to address the infodemic and were taken aback by the speed with which it was spreading.

“While there used to be posts that had up to 500 shares, with the infodemic we have seen a spread which is up to 10 times higher. There were some video posts with running times of up to an hour, with numerous untruths being told, so we often shared tasks among ourselves,” says Cvjetićanin.

Online comments as a playground for disinformation

Olja Nikolić, director of the Media Institute, says that the pandemic has been a big test for the media in Montenegro, adding that it has been a challenge to provide credible information and not just be a megaphone for those that the authorities mark as credible.

“Many governments, including the Montenegrin, have decided to restrict their freedoms, so they communicated key information at press conferences, without the presence of journalists and unpleasant questions,” Nikolić points out.

The health crisis, she explains, has revealed the importance of media literacy and continuous education of citizens so that they could become as resilient as possible to disinformation, lies and propaganda.

“Media literacy must not and cannot be an alibi for the passivity of the state, regulators and big media outlets. During the pandemic, the Media Institute continuously worked on media literacy of high school students, teachers, students and non-governmental organizations through workshops, webinars, analyses and articles by experts of various profiles, but also through projects that support media professionalization,” Nikolić said.

She assesses that the mainstream media in Montenegro have passed the test, adding that they were a source of verified information and a barrier to the spread of disinformation and conspiracy theories.

“The first weeks of the pandemic have shown that the mainstream media in Montenegro, even with limited resources, have the potential to provide credible information. For example, the decision of some websites to completely remove comments, or to ban them below certain content, is part of good self-regulatory practices,” Nikolić points out.

The key sources of untruths, as shown by one of the studies conducted by the Media Institute, were social media and tabloids from Serbia that are popular among Montenegrin citizens, but also messaging apps such as Viber and WhatsApp, as well as reader comments on news websites.

The Ministry of Public Administration, Digital Society and Media says that the issue of fake news has not been the subject of media regulation so far, as there are no generally accepted mechanisms or clear recommendations that may serve as guidance to states without threatening freedom of expression.

“Montenegro is facing the same challenges in the field of infodemic as all EU member states, and that is finding a balance between what is happening on news websites and social media where fake news and freedom of speech are mostly disseminated. The European Commission (EC) has recognized fake news and the spread of a large volume of disinformation through new communication channels as one of the main challenges for democracy nowadays. At this moment, the EC is of the opinion that the key to fighting this problem lies in the self-regulation of media platforms, or more precisely, in the proactivity of platforms to limit the spread of fake news,” the Ministry said.

The Ministry stresses there is currently no European legislation that would be instructive for the legal regulation of new communication channels, whereas the national media legislation does not directly prohibit the dissemination of fake news and does not provide for penal sanctions in respect of this type of offence.

They also point out that the promotion of digital and media literacy and support for quality journalism is important for the fight against the spread of fake news, which is also the standard of the Council of Europe. To that end, they assert that the reformed media legislation and the forthcoming media strategy will lay the foundations for achieving that goal.

Whoever believes – will be late

Stefan Mandić-Rajčević explains that there is an important difference between disinformation and misinformation, which both have been present in the current crisis.

“Disinformation implies a certain intention to harm, while misinformation is the spread of false information without intent to mislead. When an emergency situation occurs, such as a public health crisis caused by a pandemic, solving problems and protecting individuals depends on complying with rules. At the level of population, confidence in the health authorities and trust in alternative measures proposed by unverified sources leads to delays in solving the problem and a prolonged pandemic, including more infections, overwhelmed hospitals and hindered access to health care for others,” says Mandić-Rajčević.

Individually, failure to comply with rules, he explains, leads to infections, spread in the family and the environment, and ultimately to deaths.

“It is necessary to point out that people of lower socio-economic status are usually at a loss. They are less likely to pay attention to their symptoms, call a doctor and get the appropriate diagnosis and treatment. As a result, they are likely to have more serious health consequences and perhaps life consequences as well,” Mandić-Rajčević adds.

Vaccine hesitancy leads to ventilator

Milko Joksimović, an epidemiologist of the Institute of Public Health, told Vijesti that the infodemic was no less dangerous than the pandemic, adding that Montenegrin doctors share the same concerns as all colleagues around the world. These include citizens who are overwhelmed with disinformation and conspiracy theories articulated through numerous statements, such as: “vaccines have not been sufficiently tested”, “an acquaintance of mine received the vaccine, after which they got sick – perhaps they wouldn’t have if they had not been vaccinated”, “the virus was invented so that they could sell us vaccines now” “they implanted us with microchips and who knows what else”, ”I don't want to stay infertile” and many more.

“None of this is true. Vaccination helps protect our health and the vaccine prevents hospitalization. By avoiding vaccination against coronavirus, we are getting closer to the ventilator in case of illness,” Joksimović emphasized.

He said that citizens should be guided by the principle “I may be able to read anything and get information anywhere, but when I need to be treated, I will call and/or go directly to a doctor.”

N

Za zadnja tri mjeseca, krv je doniralo 395 davaoca koji su prebolovali Covid 19, odnosno 15 odsto u odnosu na ukupan broj uzetih jedinica krvi u tom period. Pravila usklađena sa preporukama Evropske unije  i Svjetske zdravstvene organizacije

Među dobrovoljnim davaocima krvi u posljednja tri mjeseca, gotovo petinu čine oni koji su primili barem jednu dozu vakcine protiv koronavirusa, a malo manji je procenat onih koji su preboljeli COVID - 19, pokazuju podaci do kojih je došao Centar za istraživačko novinarstvo Crne Gore (CIN-CG). Na period od najmanje 28 dana odbijaju se osobe koje su preboljele koronavirus, uzimajući datum prestanka simptoma, kao i oni koji su preboljeli virus asimptomatski, računajući od rezultata pozitivnog testa. Osobe koje su preboljele virus sa razvijenim simptomom upale pluca, računajući period od prestanka simptoma i potpunog oporavka, odbijaju se kao davaoci na period od najmanje tri mjeseca. “Za zadnja tri mjeseca, krv je doniralo 395 osoba koje su prebolovale Covid 19 infekciju, odnosno 15 odsto u odnosu na ukupan broj uzetih jedinica krvi u  istom periodu,” kazala je za CIN-CG doktorka Nela Eraković iz Zavoda za transfuziju krvi Crne Gore. Eraković, koja je u Zavodu načelnica Službe za kolekciju krvi, ističe da je svaka  pripremljena jedinica krvi za pacIjenta sigurna i bezbjedna, jer je testirana na sve krvlju prenosive bolesti koje nalaže zakon. Previla doniranja i primanja krvi od osobe koja se vakcinisala protiv covid-19, prema njuenim riječima, usklađena su i sa preporukama Evropske unije (EU) i Svjetske zdravstvene organizacije (SZO). Zavisno od vakcine koju su primili, odnosno tehnologije koja se koristila u njihovoj pripremi, potencijalni donatori moraju da čekaju različiti vremenski period prije nego što im bude dozvoljeno da doniraju krv. Ako je vakcina bazirana na mRNA tehnologiji, u tom slučaju odgađa se doniranje krvi za 48 časova nakon vakcinacije zbog moguće pojave lokalnih simptoma na mjestu primjene vakcine, kao što su bol, crvenilo, svrab kože i otok. Vakcina koja je bazirana na ovoj tehnologiji, a čija primjena je odobrena u Crnoj Gori je američki “fajzer”. “U slučaju nuspojava na vakcinu (umor, glavobolja, bolovi u mišićima, jeza, drhtavica, bolovi u zglobovima, povišena tjelesna temperatura, mučnina, uvećane limfne žlijezde), odgađa se doniranje za sedam dana od prestanka simptoma”, pojašnjava Eraković. Ako su vakcine bazirane na adenovirusno vektorskoj tehnologiji, kao što je britansko-švedska “AstraZeneka” u Crnoj Gori, ako je davaoc primio ruski “sputnjik V” ili kineski “sinofarm”, ili ako osoba ne zna čime je vakcinisana, u svim ovim slučajevima, prema riječima Eraković, odgađa se doniranje krvi na četiri nedjelje nakon vakcinacije. “Za period od zadnja tri mjeseca krv je doniralo 455 davaoca krvi koji su primili i vakcinu i revakcinu  protiv Covid- 19 infekcije, odnosno 18 odsto u odnosu na ukupan broj uzetih jedinica krvi u istom periodu,” kazala je doktorica za CIN-CG. Na pitanje, o tome da li je bilo slučajeva da se građani kojima je potrebna krv raspituju o statusu donatora, da li su to oboljele ili vakcinisane osobe, doktorka je kazala da takvih slučajeva u Zavodu do sada nisu imali. U Crnoj Gori je, prema zvaničnim podacima sa Vladine platforme covidodgovor.me, od početka vakcinacije 20. februara do 2. oktobra jednu dozu primilo je 246.061 osoba, a sa obje je imunizovano 215.079. Stručno savjetodavno tijelo za imunizaciju (NITAG) donijelo je na nedavnoj sjednici preporuku da se omogući davanje i treće doze vakcine protiv kovida-19 za punoljetne građane nakon najmanje pet mjeseci od primljene druge doze vakcine. Osobama starijim od 60 godina preporučuje se da za treću dozu koriste “fajzer”, dok se mlađe osobe mogu vakcinisati i istom dozom vakcine koju su prethodno primili. Na pitanje CIN-CG da li postoji neka utvrđena povezanost krvne grupe, korone i eventualne zabrane doniranja u tom dijelu, dr Eraković je kazala da su mnoge studije do sada rađene na ovu temu, ali bez konkretnih rezultata. “Rezultati tih studija se, nažalost, u većini slučajeva nisu poklapali da bi danas sa sigurnošću mogli da kažemo da osobe određene krvne grupe najviše obolijevaju, pa samim tim ni zabrane doniranja krvi u tom dijelu ne postoje”, kazala je Eraković. Zavod i Crveni krst Crne Gore (CKCG) pokrenuli su ljetos promotivnu kampanju "#DDK (dobrovoljno davalaštvo krvi) izazov”. Naveli su da je procenat dobrovoljnog davalaštva krvi u Crnoj Gori iznosi 2,8 odsto, a da su preporuke Svjetske zdravstvene organizacije da on bude makar četiri odsto, da bi se obezbijedile sigurne količine. Predstavnica CKCG Marta Perković kazala je za CIN-CG da su tokom pandemije zalihe krvi bile na nižem nivou imajući u vidu ograničenost dobrovoljnih davalaca krvi koja je izazvana pojavom virusa. U kampanji #ddkizazov su se fokusirali na društvene mreže i portale, koje najviše prate mladi ljudi. “U kampanju su se uključile i mnoge poznate ličnosti poput sportista, influensera, glumaca, pjevača koji svojim davanjem izazivaju narednu osobu da se uključi, dobrovoljno donira krv i izazove sljedećeg davaoca. Na taj način će se nastaviti i sa osobe na osobu prenositi ideja o dobrovoljnom davanju krvi”, kazala je ona. CKCG aktivno podržava klubove dobrovoljnih davalaca krvi u organizacija akcija darivanja krvi, kroz finansijsku pomoć u realizaciji njihovih aktivnosti. Manje nulte grupe Pandemija koronavirusa, koja je u Crnoj Gori počela u martu prošle godine, uticala je na donatorstvo. U prvim mjesecima pandemije, zabilježen je pad davalaštva od 60 odsto. Taj procenat se u međuvremenu smanjio. Za prvih devet mjeseci ove godine na teritoriji Crne Gore prikupljeno je 12.973 jedinica krvi, a u istom periodu prošle godine 11.137. “To znaći da smo ove godine prikupili 1.836 jedinica krvi više,” kazala je dr Eraković. Ona je, međutim, istakla da ove godine imaju i značajno veću potrošnju, pa su samim tim i potrebe daleko veće. “Samo Kliničkom Centru Crne Gore, kao zdravstvenoj ustanovi koja i najviše korist krv u liječenju pacjenata, odnosno koja je najveći korisnik usluga Zavoda, izdato je za prvih devet mjeseci ove godine 6.475 jedinica koncentrovanih eritrocita koje su primili pacijenti, što je za 1.005 jedinica više u odnosu na isti period prošle godine kada je taj broj iznosio 5.470”, kazala je ona. Zavod raspolaže sa rezervama krvi koje su na zadovoljavajućem nivou, a trenutno, prema riječima dr Eraković, imaju snižene rezerve opšte, odnosno nulte (O) krvne grupe. “Rezerve se mijenjaju iz sata u sat, što najviše zavisi od stanja u kom se pacijent primi preko urgentnog bloka, kao i od potreba onih koji se nalaze u bolnici u okviru redovnih programa. Ukoliko se desi da određenog dana bude primljeno više pacijenata određene iste krvne grupe, koji svi zahtijevaju u liječenju kao vid terapije i krv, odnosno njegove komponente, na kraju tog dana će i rezerve te krvne grupe biti na najnižem nivou”, pojasnila je Eraković. Zbog svega ovoga, naglašava ona, bitan je kontinuitet u darivanju krvi. Jedinica krvi od momenta  kada se uzme od davaoca prolazi obradu i testiranja na zakonom propisane krvlju prenosive bolesti i ova procedura traje oko šest sati, da bi se takva jedinica kao sigurna i bezbjedna mogla uključiti pacijentu. “Pacijentima primljenim u bolnicu krv je potrebna odmah, bukvalno u roku od pet minuta, i zato je održavanje rezervi stabilnim od prioritetniog značaja”, kazala je ona. Građanima je odnedavno dostupna mobilna aplikacija “Daruj krv”, a koja osim mogućnosti zakazivanja donacije krvi, gdje davalac sam bira svoj termin, pruža uvid i u stanje zaliha krvi, tako da se može vidjeti koja krvna grupa u određenom momentu nedostaje. Petrović: Savjeti samo od struke Među brojnim dezinformacijama koje su se odnosile na koronavirus, bilo ih je i u vezi sa doniranjem krvi. Jedna od njih je, na primjer, da je američki Crveni krst odbijao donacije krvi od onih koji su primili vakcinu. Specijalizant psihijatrije, doktorica Milena Petrović, kazala je za CIN-CG da oslanjanje na nepouzdane izvore produbljuje osjećaj nesigurnosti, otežava donošenje ispravnih odluka i produžava trajanje pandemije. “Zdravlje predstavlja najveći kapital jednog čovjeka pa je važno da kao savjetnike u odlukama koje ga se tiču bira stručnjake, a ne nezvanične sajtove, postove na društvenim mrežama koji od autora ne zahtijevanju nikakvu odgovornost,” kazala je ona.

Miloš RUDOVIĆ

Za zadnja tri mjeseca, krv je doniralo 395 davaoca koji su prebolovali Covid 19, odnosno 15 odsto u odnosu na ukupan broj uzetih jedinica krvi u tom period. Pravila usklađena sa preporukama Evropske unije  i Svjetske zdravstvene organizacije

Među dobrovoljnim davaocima krvi u posljednja tri mjeseca, gotovo petinu čine oni koji su primili barem jednu dozu vakcine protiv koronavirusa, a malo manji je procenat onih koji su preboljeli COVID - 19, pokazuju podaci do kojih je došao Centar za istraživačko novinarstvo Crne Gore (CIN-CG).

Na period od najmanje 28 dana odbijaju se osobe koje su preboljele koronavirus, uzimajući datum prestanka simptoma, kao i oni koji su preboljeli virus asimptomatski, računajući od rezultata pozitivnog testa.

Osobe koje su preboljele virus sa razvijenim simptomom upale pluca, računajući period od prestanka simptoma i potpunog oporavka, odbijaju se kao davaoci na period od najmanje tri mjeseca.

“Za zadnja tri mjeseca, krv je doniralo 395 osoba koje su prebolovale Covid 19 infekciju, odnosno 15 odsto u odnosu na ukupan broj uzetih jedinica krvi u  istom periodu,” kazala je za CIN-CG doktorka Nela Eraković iz Zavoda za transfuziju krvi Crne Gore.

Eraković, koja je u Zavodu načelnica Službe za kolekciju krvi, ističe da je svaka  pripremljena jedinica krvi za pacIjenta sigurna i bezbjedna, jer je testirana na sve krvlju prenosive bolesti koje nalaže zakon. Previla doniranja i primanja krvi od osobe koja se vakcinisala protiv covid-19, prema njuenim riječima, usklađena su i sa preporukama Evropske unije (EU) i Svjetske zdravstvene organizacije (SZO).

Zavisno od vakcine koju su primili, odnosno tehnologije koja se koristila u njihovoj pripremi, potencijalni donatori moraju da čekaju različiti vremenski period prije nego što im bude dozvoljeno da doniraju krv.

Ako je vakcina bazirana na mRNA tehnologiji, u tom slučaju odgađa se doniranje krvi za 48 časova nakon vakcinacije zbog moguće pojave lokalnih simptoma na mjestu primjene vakcine, kao što su bol, crvenilo, svrab kože i otok.

Vakcina koja je bazirana na ovoj tehnologiji, a čija primjena je odobrena u Crnoj Gori je američki “fajzer”.

“U slučaju nuspojava na vakcinu (umor, glavobolja, bolovi u mišićima, jeza, drhtavica, bolovi u zglobovima, povišena tjelesna temperatura, mučnina, uvećane limfne žlijezde), odgađa se doniranje za sedam dana od prestanka simptoma”, pojašnjava Eraković.

Ako su vakcine bazirane na adenovirusno vektorskoj tehnologiji, kao što je britansko-švedska “AstraZeneka” u Crnoj Gori, ako je davaoc primio ruski “sputnjik V” ili kineski “sinofarm”, ili ako osoba ne zna čime je vakcinisana, u svim ovim slučajevima, prema riječima Eraković, odgađa se doniranje krvi na četiri nedjelje nakon vakcinacije.

“Za period od zadnja tri mjeseca krv je doniralo 455 davaoca krvi koji su primili i vakcinu i revakcinu  protiv Covid- 19 infekcije, odnosno 18 odsto u odnosu na ukupan broj uzetih jedinica krvi u istom periodu,” kazala je doktorica za CIN-CG.

Na pitanje, o tome da li je bilo slučajeva da se građani kojima je potrebna krv raspituju o statusu donatora, da li su to oboljele ili vakcinisane osobe, doktorka je kazala da takvih slučajeva u Zavodu do sada nisu imali.

U Crnoj Gori je, prema zvaničnim podacima sa Vladine platforme covidodgovor.me, od početka vakcinacije 20. februara do 2. oktobra jednu dozu primilo je 246.061 osoba, a sa obje je imunizovano 215.079.

Stručno savjetodavno tijelo za imunizaciju (NITAG) donijelo je na nedavnoj sjednici preporuku da se omogući davanje i treće doze vakcine protiv kovida-19 za punoljetne građane nakon najmanje pet mjeseci od primljene druge doze vakcine. Osobama starijim od 60 godina preporučuje se da za treću dozu koriste “fajzer”, dok se mlađe osobe mogu vakcinisati i istom dozom vakcine koju su prethodno primili.

Na pitanje CIN-CG da li postoji neka utvrđena povezanost krvne grupe, korone i eventualne zabrane doniranja u tom dijelu, dr Eraković je kazala da su mnoge studije do sada rađene na ovu temu, ali bez konkretnih rezultata.

“Rezultati tih studija se, nažalost, u većini slučajeva nisu poklapali da bi danas sa sigurnošću mogli da kažemo da osobe određene krvne grupe najviše obolijevaju, pa samim tim ni zabrane doniranja krvi u tom dijelu ne postoje”, kazala je Eraković.

Zavod i Crveni krst Crne Gore (CKCG) pokrenuli su ljetos promotivnu kampanju "#DDK (dobrovoljno davalaštvo krvi) izazov”.

Naveli su da je procenat dobrovoljnog davalaštva krvi u Crnoj Gori iznosi 2,8 odsto, a da su preporuke Svjetske zdravstvene organizacije da on bude makar četiri odsto, da bi se obezbijedile sigurne količine.

Predstavnica CKCG Marta Perković kazala je za CIN-CG da su tokom pandemije zalihe krvi bile na nižem nivou imajući u vidu ograničenost dobrovoljnih davalaca krvi koja je izazvana pojavom virusa.

U kampanji #ddkizazov su se fokusirali na društvene mreže i portale, koje najviše prate mladi ljudi.

“U kampanju su se uključile i mnoge poznate ličnosti poput sportista, influensera, glumaca, pjevača koji svojim davanjem izazivaju narednu osobu da se uključi, dobrovoljno donira krv i izazove sljedećeg davaoca. Na taj način će se nastaviti i sa osobe na osobu prenositi ideja o dobrovoljnom davanju krvi”, kazala je ona.

CKCG aktivno podržava klubove dobrovoljnih davalaca krvi u organizacija akcija darivanja krvi, kroz finansijsku pomoć u realizaciji njihovih aktivnosti.

Manje nulte grupe

Pandemija koronavirusa, koja je u Crnoj Gori počela u martu prošle godine, uticala je na donatorstvo.

U prvim mjesecima pandemije, zabilježen je pad davalaštva od 60 odsto. Taj procenat se u međuvremenu smanjio.

Za prvih devet mjeseci ove godine na teritoriji Crne Gore prikupljeno je 12.973 jedinica krvi, a u istom periodu prošle godine 11.137.

“To znaći da smo ove godine prikupili 1.836 jedinica krvi više,” kazala je dr Eraković.

Ona je, međutim, istakla da ove godine imaju i značajno veću potrošnju, pa su samim tim i potrebe daleko veće.

“Samo Kliničkom Centru Crne Gore, kao zdravstvenoj ustanovi koja i najviše korist krv u liječenju pacjenata, odnosno koja je najveći korisnik usluga Zavoda, izdato je za prvih devet mjeseci ove godine 6.475 jedinica koncentrovanih eritrocita koje su primili pacijenti, što je za 1.005 jedinica više u odnosu na isti period prošle godine kada je taj broj iznosio 5.470”, kazala je ona.

Zavod raspolaže sa rezervama krvi koje su na zadovoljavajućem nivou, a trenutno, prema riječima dr Eraković, imaju snižene rezerve opšte, odnosno nulte (O) krvne grupe.

“Rezerve se mijenjaju iz sata u sat, što najviše zavisi od stanja u kom se pacijent primi preko urgentnog bloka, kao i od potreba onih koji se nalaze u bolnici u okviru redovnih programa. Ukoliko se desi da određenog dana bude primljeno više pacijenata određene iste krvne grupe, koji svi zahtijevaju u liječenju kao vid terapije i krv, odnosno njegove komponente, na kraju tog dana će i rezerve te krvne grupe biti na najnižem nivou”, pojasnila je Eraković.

Zbog svega ovoga, naglašava ona, bitan je kontinuitet u darivanju krvi.

Jedinica krvi od momenta  kada se uzme od davaoca prolazi obradu i testiranja na zakonom propisane krvlju prenosive bolesti i ova procedura traje oko šest sati, da bi se takva jedinica kao sigurna i bezbjedna mogla uključiti pacijentu.

“Pacijentima primljenim u bolnicu krv je potrebna odmah, bukvalno u roku od pet minuta, i zato je održavanje rezervi stabilnim od prioritetniog značaja”, kazala je ona.

Građanima je odnedavno dostupna mobilna aplikacija “Daruj krv”, a koja osim mogućnosti zakazivanja donacije krvi, gdje davalac sam bira svoj termin, pruža uvid i u stanje zaliha krvi, tako da se može vidjeti koja krvna grupa u određenom momentu nedostaje.

Petrović: Savjeti samo od struke

Među brojnim dezinformacijama koje su se odnosile na koronavirus, bilo ih je i u vezi sa doniranjem krvi.

Jedna od njih je, na primjer, da je američki Crveni krst odbijao donacije krvi od onih koji su primili vakcinu.

Specijalizant psihijatrije, doktorica Milena Petrović, kazala je za CIN-CG da oslanjanje na nepouzdane izvore produbljuje osjećaj nesigurnosti, otežava donošenje ispravnih odluka i produžava trajanje pandemije.

“Zdravlje predstavlja najveći kapital jednog čovjeka pa je važno da kao savjetnike u odlukama koje ga se tiču bira stručnjake, a ne nezvanične sajtove, postove na društvenim mrežama koji od autora ne zahtijevanju nikakvu odgovornost,” kazala je ona.

Miloš RUDOVIĆ

Konzorcijum koji nije ni počeo radove traži da se prvobitna cijena od 54 miliona eura uveća za još 15 miliona. Stručnjaci tvrde da se rekonstrukcijom neće smanjiti emisija ugljen-dioksida i povećati efikasnost Termoelektrane. Vlada sumnja u projekat, a iz Evropske energetske zajednice prijete  

Konzorcijum koji čine kineski DEC International, Bemax i BB Solar i Permonte za ekološku rekonstrukciju Termoelektrane Pljevalja (TE) pored ugovorenih 54 miliona eura, traže i dodatnih 15 miliona. 

Rekonstrukcija je već koštala 11 miliona, koliko je avansno prošle godine uplaćeno konzorcijumu, iako radovi nijesu ni počeli. 

Više sagovornika Centra za istraživačko novinarstvo Crne Gore (CIN-CG) i Monitora, stručnjaka za ovu oblast, tvrde da ova rekonstrukcija, ako do nje dođe, neće riješiti ključne probleme. Neće se smanjiti emisija ugljendioksida (CO2), niti će se povećati energetska efikasnost, pa ulaganje u čitav posao nije opravdan. Oni upozoravaju da je, s obzirom na energetsku i ekološku politiku u Evropi, potrebno tražiti kvalitetnija rješenja i odustati od uzaludnog trošenja novca. 

Suprostavljene stavove imaju rukovodstvo Elektroprivrede Crne Gore (EPCG) i resorno Ministarstvo za kapitalne investicije (MKI). Dok u Ministarstvu sumnjaju da će se predviđenim zahvatima riješiti ekološki problemi i ispuniti evropske direktive, iz EPCG tvrde da je ekološka rekonstrukcija jedino rješenje i da u suprotnom TE prijeti gašenje, a Crnoj Gori ogromni troškovi. 

Termoelektrana je krajem prošle godine potrošila 20.000 radnih sati koji su odlukom Ministarskog savjeta Energetske zajednice bili dozvoljeni za period od 2018. do kraja 2023. godine. Iz Evropske energetske zajednice su pokrenuli postupak i upozoravaju da je moguće da nastavak rada TE proglase kršenjem evropskih zakona. 

Rokovi klize, radova nigdje

,,Komisija koju sačinjavaju stručnjaci iz TE Pljevlja i EPCG detaljno analizira ovaj ugovor, a predstavnici konzorcijuma su definisali da je za ispunjenje zahtjeva iz ekološke rekonstrukcije na pravi način potrebno dodatnih 15 miliona eura. S tim, da će se po mogućem potpisivanju tog aneksa ugovora krenuti u rekonstrukciju koja bi trajala minimum godinu i po do dvije'', kaže za Monitor/CIN-CG Draško Lončar iz Ministarstva kapitalnih investicija. 

Na pitanje CIN-CG/Monitora, o početku rekonstrukcije, iz EPCG su odgovorili da je u toku izrada tehničke dokumentacija, odnosno da je „glavni projekat predat revidentu“.

„Očekuju se njegovi komentari i sugestije. Nakon usaglašavanja dokumentacije stvoriće se uslovi za početak radova, jer je sva preostala dokumentacija (npr. građevinska dozvola) već izdata od strane nadležnih državnih organa'', kažu iz  EPCG.

Na tenderu za rekonstrukciju EPCG je u novembru 2019. izabrala kineski DEC, potpomognut Bemaxom i firmom u suvlasništvu Blaža Đukanovića, sina predsjednika države Mila Đukanovića čija je ponuda iznosila 54,4 miliona eura. Konkurentske ponude, kineske Shangai Electric Group Co.Ltd, od 97.922.683 eura, i njemačko-slovenačkog konzorcijuma Hamon - Rudis od 72.539.500 eura, odbijene su kao neispravne.

Tada je najavljeno je da će radovi biti završeni 2022, da bi se u junu prošle godine prilikom potpisivanja ugovora rok za završetak rekonstrukcije pomjerio za 2023. godinu.

Aktivnosti vezane za rekonstrukciju, pod pritiskom EU, krenule su krajem 2017. godine.  Planirani cilj prošle garniture vlasti i EPCG bio je da se, pored rješavanja ekoloških problema, produži vijek trajanja TE na čak 30 godina. Nove vlasti i uprava EPCG su to redukovale. U maju ove godine Skupština akcionara EPCG obaviještena da je cilj “osposobljavanje TE da nastavi svoj rad u narednih 15-ak godina uz zadovoljenje ekoloških standarda''. 

Eksperti odavno upozoravaju da su ove procjene nerealne, te da se uz poštovanje evropskih direktiva TE može prilagoditi za rad 1.500 sati godišnje - četiri puta manje nego do sada. 

U međuvremenu, zvaničnici daju kontradiktorne izjave. Izvršni direktor EPCG Nikola Rovčanin početkom juna je rekao da će TE ispuniti sve međunaropdne standarde i biti najmodernija u regionu. Premijer Zdravko Krivokapić je tokom posjete Pljevljima, sredinom avgusta, rekao da će TE najvjerovatnije do 2030. morati da prestane sa radom pod pritiskom Energetske zajednice i zbog pravila Evropske unije. 

Iz Ministarstva kapitalnih investicija su izjavili za CIN-CG/Monitor, da se o dodatnom novcu koji je tražio konzorcijum još usaglašavaju: ,,Ispostavilo da se završetak ekološke rekonstrukcije na koji se konzorcijum izvođača obavezao prihvatanjem projektnog zadatka, ne može okončati po prvobitnoj cijeni na način na koji bi se poštovali svi traženi parametri ekološke rekonstrukcije. Zbog toga je konzorcijum tražio dodatna sredstva (iznos sredstava je još u fazi usaglašavanja)''. 

Mrdović: 15 miliona samo početak

U odgovorima za CIN CG/Monitor iz EPCG, tvrde da ,,potencijalni radovi u iznosu od 15 miliona nisu povezani sa članicama konzorcijuma, već je riječ o stručno specijalističkim radovima na rekonstrukciji kotlovskog postrojenja za koje se očekuje da ih izvede renomirana međunarodna kompanija. Potencijalno, jedan od izvođača može biti i kineska kompanija DEC International, kao jedan od vodećih  proizvođača opreme za termoelektrane''. 

,,Ukoliko se krene u ekološku rekonstrukciju TE, teško da će se izabrani konzorcijum zaustaviti na dodatnih 15 miliona, već bi posao na kraju mogao koštati i 100 miliona eura'', kaže za CIN-CG/Monitor Ines Mrdović, pravna savjetnica Akcije za socijalnu pravdu. 

“I to za TE, koja bi, nakon rekonstrukcije, mogla raditi još samo nekoliko godina, ukoliko bude novih direktiva EU. Podsjetiću da je bivši menadžment EPCG pokrenuo tender bez glavnog projekta, odnosno po sistemu 'ključ u ruke', pa je izabrani konzorcijum taj koji će predložiti tehnička rješenja. U međuvremenu, iz EU se tek očekuje dodatno pooštravanje standarda za zagađenja vazduha i krajnje je upitno da li bi ih rekonstrukcijom TE zadovoljila. Lako bi se moglo desiti da desetine miliona eura praktično budu 'prosute' u rekonstrukciju, a da EPCG istovremeno plaća i ogromne naknade zbog zagađenja. Sve bi to, nažalost, najbolje osjetili crnogorski potrošači, kao i država, koja je većinski vlasnik Elektroprivrede", kaže Mrdović.

U Informaciji Agencije za zaštitu prirode i životne sredine o pokretanju postupka za reviziju i prestanak važenja Integrisane dozvole za TE Pljevlja, povodom postupka koji je u aprilu Energetska zajednica pokrenula postupak protiv Crne Gore zbog potrošenih 20 hiljada radnih sati, Vladi se savjetuje da se pravda pandemijom. 

Da traži “…izuzimanje utrošenih radnih sati za vrijeme pandemije, kao i obustavu obračuna odobrenih radnih sati od početka pandemije, odnosno epidemije u Crnoj Gori, dok ona traje ili do donošenja odluke Energetske zajednice i/ili Evropske komisije, koje kasnije nastupi''. 

,,Integrisana dozvola koju je Agencija izdala 2018. Predviđa da se ekološka rekonstrukcija obavi u okviru odobrenih 20.000 sati. To nije urađeno, tako da je taj uslov napušten. TE radi nelegalno i ne mogu se sada vaditi na pandemiju kada je ugovor potpisan dok je pandemija bila u toku, tako da je taj uslov više sile bio prisutan u trenutku potpisivanja ugovora'', kaže za CIN-CG/Monitor stručnjak za energetiku koji je insistirao na anonimnosti. 

U Vladi su trenutno prekinuli postupak oduzimanja integrisane dozvole Termoelektrani, dok se riješi tužba sa Evropskom energetskom zajednicom. 

Iz Sekretarijata Energetske zajednice u Beču Monitoru/CIN CG je potvrđeno da je u toku “bilateralni postupak sa Crnom Gorom”, povodom slučaja TE Pljevlja, kao prve elektrane na ugalj u regionu kojoj je isteklo ograničenje radnog vremena. 

“Ako operator ne osigura brzu usklađenost, zatražićemo od Vijeća ministara Energetske zajednice da ustanovi da Crna Gora krši svoje obaveze prema Direktivi o velikim postrojenjima za sagorijevanje. Ako se Vijeće ministara saglasi sa Sekretarijatom, donijeće obavezujuću odluku kojom se nastavak rada TE Pljevalja proglašava kršenjem evropskih zakona. U sadašnjoj verziji Ugovora o energetskoj zajednici, on ne može nametati kazne. Međutim, pogođeni građani mogli bi zatražiti odštetu na nacionalnim sudovima na osnovu kršenja”, kazao je za CIN-CG/Monitor Dirk Bušle, pravni savjetnik i zamjenik direktora  Sekretarijata Energetske zajednice. 

U EPCG tvrde da teže da usklade rad ovog objekta sa EU direktivama: ,,Svako odustajanje od projekta ekološke rekonstrukcije, a da se prije toga ne obezbijede odgovarajući zamjenski energetski kapaciteti, predstavljalo bi upravo kršenje propisa i zahtjevalo bi automatsko isključenje TE iz pogona''. 

Dramatičan scenario i posao za tužioca

“Zahtjevi koji su izneseni kroz projekat usklađeni su sa EU direktivama kada su u pitanju emisije štetnih materija u vazduh, kao i zagađenje voda. Nakon završenog posla izvođač radova je u obavezi da garantuje granične vrijednosti emisija koje su usklađene sa najnovijim zahtjevima EU direktiva. Čak i da je period gašenja TE Pljevlja 2030., iako je stav EPCG da bi „phase out“ trebalo da se desi u periodu od 2035. do 2040. godine, projekat ekološke rekonstrukcije je isplativ'', tvrde iz EPCG.

Iz Ministarstva kapitalnih investicija za CIN-CG/Monitor saopštili su potpuno drugačiju ocjenu:

 “Ugovor o ekološkoj rekonstrukciji Termoelektrane Pljevlja, između Elektroprivrede Crne Gore (EPCG) i konzorcijijuma koji čine kineski DEC International, Bemax i BB Solar i Permonte je pun nepravilnosti i zahtijeva detaljnu analizu jer, ono što je najvažnije, zadati parametri ekološkom rekonstrukcijom se na bazi ugovora potpisanog za vrijednost od 54 miliona eura ne mogu ostvariti.''

Iz Ministarstva posebno ističu da se: “CO2 emisija uopšte ne dotiče ovom rekonstrukcijom, pa je veliko pitanje da li uopšte ući u ovaj proces''. 

I u EPCG priznaju da se rekonstrukcija ne dotiče CO2: ,,Poslovi na izvođenju radova ekološke rekonstrukcije, koje su razvijene zemlje izvršile u prethodnih petnaestak godina (ili tokom same izgradnje novih TE), podrazumjevaju smanjenje emisija azotnih i sumpornih oksida i praškastih materija u vazduh, kao i tretman otpadnih voda, ali nijesu podrazumjevale smanjenje emisija CO2. Stoga, limiti emisija CO2 nijesu ni bili predmet ugovora sa izvođačem''. 

Termoelektrana učestvuje u crnogorskoj proizvodnji električne energije sa 40 do 55 odsto, a isti je procenat emisije ugljen-dioksida CO2 koji ispušta. Crna Gora je preuzela evropske i međunarodne obaveze da emisiju CO2 do 2030. smanji za najmanje 55 odsto. 

“Crna Gora se obavezala Pariskim ugovorom, te se u tom kontekstu emisije CO2 moraju najmanje prepoloviti. Termoelektrana emituje skoro polovinu, a drugu sve ostalo u Crnoj Gori. Stvar je Vlade da izabere šta da radi: da smanji sav saobraćaj, turizam, poljoprivredu, ili da gasi jednu termoelektranu'', kaže za CIN-CG/Monitor Dejan Mijović, ekonomski analitičar koji se već duže bavi energetskim sektorom.   

Lončar iz MKI, uz podsjećanje da je TE sa više od 40 odsto ukupne domaće proizvodnje električne energiuje osnovni snabdjevač sistema, kaže da je pitanje njene budućnosti veoma osjetljivo i zahtijeva odluku na najvišem nivou, uz konsenzus, kako stručne javnosti tako i nevladinog sektora i lokalne zajednice.

U nedavnom intervjuu Vijestima, izvršni direktor EPCG Nikola Rovčanin je  upozorio javnost da ukoliko ne bude rekonstrukcije TE prijeti uvoz struje od milijardu eura za deceniju, gubitak 1.200 radnih mjesta i pola električne energije iz sopstvenih izvora. On i dalje tvrdi da će rekonstrukcija zadovoljiti ,,standarde strogih evropskih ekoloških direktiva i omogućiti rad najmanje 10 godina, a nadam se i više od toga''. 

U već citiranom dokumentu EPCG naglašava se da bi eventualno gašenje TE pogodilo i Rudnik uglja, CEDIS, KAP, Montecargo, Luku Bar i kompanije povezane sa njima. Crni scenario govori o gubitku radnih mjesta zatvaranju preduzeća, odustajanju potencijalnih investitora, negativnu ekonomsku sliku države...

Dejan Mijović smatra da se standardi, koje Rovčanin pominje, ne mogu dostići.

“Evropska regulativa nalaže da rekonstruisane termoelektrane, pored ekoloških, moraju da ispune kriterijume energetske i ekonomske efikasnosti, a to se ovim projektom ne bi postiglo. Njime se, dakle, ne bi smanjila emisija CO2, energetska efikasnost kotla bi ostala na nezadovoljavajućem nivou od 29 odsto, a ekonomska nekonkurentnost termoelektrane bi dodatno bila srozana novim visokim proizvodnim troskovima zbog milionskih ulaganja koja ne bi poboljšala poslovne performanse EPCG'', kaže Mijović. 

I Mrdović smatra da Vlada treba da naloži menadžmentu EPCG da raskine ugovor o tom poslu i povrati isplaćeni avans 11 miliona, te da se taj novac „što hitnije iskoristi za izgradnju nekog objekta obnovljivog izvora energije (solarni ili na vjetar)''. Ona ističe da nema vremena za čekanje: “Valjda je interes potrošača veći od interesa Bemaxa, BB Solara Blaža Đukanovića i pojedinih firmi iz Pljevalja, koje će, kako stvari stoje, jedine imati koristi od rekonstrukcije''. 

Iz EPCG kažu da do raskida neće doći.

,,... Kao što je poznato, kompanija je već uplatila avans izvođaču radova i svaki jednostrani raskid ugovora sa sobom bi nosio dodatne finansijske posledice. Ukoliko bi došlo do raskida ugovora, kompanija bi bila prinuđena da istog trena isključi iz pogona TE i stavi je van funkcije, što bi bilo pogubno na više nivoa, kako za elektroenergtski sistem, tako i za dalje poslovanje kompanije, privrednu aktivnost države, a o gubitku radnih mjesta i samim Pljevljima da i ne govorimo''. 

Iz Ministarstva kapitalnih investicija kažu da u ovom trenutku nemaju procjenu koliko bi raskid ugovora koštao državu.

 „S obzirom na značaj TE Pljevlja, za ukupni elektroenergetski sistem Crne Gore, sve opcije, pa i raskid ugovora sa konzorcijumom su otvorene. MKI će, zajedno sa EPCG, detaljno analizirati svaku moguću opciju i posljedice i odlučiti se za najbolje moguće rješenje'', tvrdi Lončar. 

Mijović smatra da su u vrhu države i EPCG od početka znali da projekat ekološke rekonstrukcije nema smisla.

 “Kako je tender raspisan prije završetka idejnog projekta, ugovor potpisan i avans isplaćen konzorcijumu koji je, sada znamo, dao lažnu, upola nižu cijenu od drugih ponuđaca - radi se o klasičnom kriminalnom djelu organizanog kriminala i korupcije na visokom nivou izuzetno štetnom po javni interes. Analizom tog tendera ne bi trebalo da se ubuduće bavi samo Vlada i njen Savjet za privatizaciju, već i nezavisno tužilaštvo'', ocjenjuje Mijović. 

Lončar je potvrdio da je ,,Povodom ovog slučaja MKI 5. marta 2021. godine Specijalnom državnom tužilaštvu predalo informaciju o mogućem postojanju više krivičnih dijela i imamo zvaničnu potvrdu da su tim povodom u SDT-u formirani predmeti i da se nalazi u fazi izviđaja''. 

Aditivi, plin i obećanja

Da u EPCG procjenjuju i druga rješenja osim najavljenje rekonstrukcije tvrdi Vasilije Miličković, predstavnik malih akcionara. On za CIN-CG/Monitor kaže da je početkom juna predsjedniku Odbora direktora Milutinu Đukanoviću, zajedno sa ekspertom iz EU predočio ,,jedno od zanimljivih rešenja gdje se aditiranjem osnovnog goriva (uglja) može dostići stepen prečišćavanja sumpor-dioksida i do 100 odsto, a ugljen-dioksida čak do 75 odsto. Primjena te nove tehnologije, tvrdi on, ne bi se odrazila na proizvodnu cijenu energije. 

„Štaviše, cijena struje u TE bi bila drastično niža jer je vještački naduvana cijena uglja.  Nova procedura javne nabavke bi omogućila EPCG-u da gotovo u potpunosti finansira ovu sanaciju iz evropskih ekoloških fondova'', kaže Miličković. On ipak navodi da dalje , prema njegovim saznanjima nije bilo aktivnosti povodom ove teme. 

Prema pouzdanim izvorima CIN-CG/Monitora Vlada i rukovodstvo EPCG su upoznati i sa mogućnošću gradnje nove TE na gas, koja bi bila gotova za dvije godine, a čija cijena bi bila oko 120 miliona eura. 

Rješenje za TE Pljevlja i cijeli grad nedavno je na Tviteru obznanio i ministar finansija i socijalnog staranja Milojko Spajić. On tvrdi da je dogovoreno pola milijarde investicija u Pljevlja i hiljadu novih radnih mjesta. 

Kako, s kim i kada, nije precizirao. 

Crna statistika

Eksperti odavno ističu da su TE sa tehnologijom poput one u Pljevljima ugašene ili su u fazi gašenja. Nedavni izvještaj evropske mreže CEE BankWatch i Centra za istraživanje energije i čistog vazduha pokazuje da 16 termoelektrana sa Zapadnog Balkana zagađuju Evropu koliko i ostalih 296 na ostatku starog kontinenta. 

Da nije samo riječ o energiji i novcu govori i podatak da je zbog ukupne emisije elektrana na ugalj na Zapadnom Balkanu, od 2018 do 2020. godine, dogodilo blizu 19.000 smrtnih slučajeva. Od toga, više od 50 odsto slučajeva (10.800) bilo je u zemljama EU, gotovo 30 odsto (6.500) na Zapadnom Balkanu, a ostatak u drugim zemljama. U izvještaju se navodi da je u Crnoj Gori 625 prijevremenih smrti usljed rada termoelektrane. 

Predrag NIKOLIĆ

  Konzorcijum koji nije ni počeo radove traži da se prvobitna cijena od 54 miliona eura uveća za još 15 miliona. Stručnjaci tvrde da se rekonstrukcijom neće smanjiti emisija ugljen-dioksida i povećati efikasnost Termoelektrane. Vlada sumnja u projekat, a iz Evropske energetske zajednice prijete     Konzorcijum koji čine kineski DEC International, Bemax i BB Solar i Permonte za ekološku rekonstrukciju Termoelektrane Pljevalja (TE) pored ugovorenih 54 miliona eura, traže i dodatnih 15 miliona. Rekonstrukcija je već koštala 11 miliona, koliko je avansno prošle godine uplaćeno konzorcijumu, iako radovi nijesu ni počeli. Više sagovornika Centra za istraživačko novinarstvo Crne Gore (CIN-CG) i Monitora, stručnjaka za ovu oblast, tvrde da ova rekonstrukcija, ako do nje dođe, neće riješiti ključne probleme. Neće se smanjiti emisija ugljendioksida (CO2), niti će se povećati energetska efikasnost, pa ulaganje u čitav posao nije opravdan. Oni upozoravaju da je, s obzirom na energetsku i ekološku politiku u Evropi, potrebno tražiti kvalitetnija rješenja i odustati od uzaludnog trošenja novca. Suprostavljene stavove imaju rukovodstvo Elektroprivrede Crne Gore (EPCG) i resorno Ministarstvo za kapitalne investicije (MKI). Dok u Ministarstvu sumnjaju da će se predviđenim zahvatima riješiti ekološki problemi i ispuniti evropske direktive, iz EPCG tvrde da je ekološka rekonstrukcija jedino rješenje i da u suprotnom TE prijeti gašenje, a Crnoj Gori ogromni troškovi. Termoelektrana je krajem prošle godine potrošila 20.000 radnih sati koji su odlukom Ministarskog savjeta Energetske zajednice bili dozvoljeni za period od 2018. do kraja 2023. godine. Iz Evropske energetske zajednice su pokrenuli postupak i upozoravaju da je moguće da nastavak rada TE proglase kršenjem evropskih zakona. Rokovi klize, radova nigdje ,,Komisija koju sačinjavaju stručnjaci iz TE Pljevlja i EPCG detaljno analizira ovaj ugovor, a predstavnici konzorcijuma su definisali da je za ispunjenje zahtjeva iz ekološke rekonstrukcije na pravi način potrebno dodatnih 15 miliona eura. S tim, da će se po mogućem potpisivanju tog aneksa ugovora krenuti u rekonstrukciju koja bi trajala minimum godinu i po do dvije'', kaže za Monitor/CIN-CG Draško Lončar iz Ministarstva kapitalnih investicija. Na pitanje CIN-CG/Monitora, o početku rekonstrukcije, iz EPCG su odgovorili da je u toku izrada tehničke dokumentacija, odnosno da je „glavni projekat predat revidentu“. „Očekuju se njegovi komentari i sugestije. Nakon usaglašavanja dokumentacije stvoriće se uslovi za početak radova, jer je sva preostala dokumentacija (npr. građevinska dozvola) već izdata od strane nadležnih državnih organa'', kažu iz  EPCG. Na tenderu za rekonstrukciju EPCG je u novembru 2019. izabrala kineski DEC, potpomognut Bemaxom i firmom u suvlasništvu Blaža Đukanovića, sina predsjednika države Mila Đukanovića čija je ponuda iznosila 54,4 miliona eura. Konkurentske ponude, kineske Shangai Electric Group Co.Ltd, od 97.922.683 eura, i njemačko-slovenačkog konzorcijuma Hamon - Rudis od 72.539.500 eura, odbijene su kao neispravne. Tada je najavljeno je da će radovi biti završeni 2022, da bi se u junu prošle godine prilikom potpisivanja ugovora rok za završetak rekonstrukcije pomjerio za 2023. godinu. Aktivnosti vezane za rekonstrukciju, pod pritiskom EU, krenule su krajem 2017. godine.  Planirani cilj prošle garniture vlasti i EPCG bio je da se, pored rješavanja ekoloških problema, produži vijek trajanja TE na čak 30 godina. Nove vlasti i uprava EPCG su to redukovale. U maju ove godine Skupština akcionara EPCG obaviještena da je cilj “osposobljavanje TE da nastavi svoj rad u narednih 15-ak godina uz zadovoljenje ekoloških standarda''. Eksperti odavno upozoravaju da su ove procjene nerealne, te da se uz poštovanje evropskih direktiva TE može prilagoditi za rad 1.500 sati godišnje - četiri puta manje nego do sada. U međuvremenu, zvaničnici daju kontradiktorne izjave. Izvršni direktor EPCG Nikola Rovčanin početkom juna je rekao da će TE ispuniti sve međunaropdne standarde i biti najmodernija u regionu. Premijer Zdravko Krivokapić je tokom posjete Pljevljima, sredinom avgusta, rekao da će TE najvjerovatnije do 2030. morati da prestane sa radom pod pritiskom Energetske zajednice i zbog pravila Evropske unije. Iz Ministarstva kapitalnih investicija su izjavili za CIN-CG/Monitor, da se o dodatnom novcu koji je tražio konzorcijum još usaglašavaju: ,,Ispostavilo da se završetak ekološke rekonstrukcije na koji se konzorcijum izvođača obavezao prihvatanjem projektnog zadatka, ne može okončati po prvobitnoj cijeni na način na koji bi se poštovali svi traženi parametri ekološke rekonstrukcije. Zbog toga je konzorcijum tražio dodatna sredstva (iznos sredstava je još u fazi usaglašavanja)''. Mrdović: 15 miliona samo početak U odgovorima za CIN CG/Monitor iz EPCG, tvrde da ,,potencijalni radovi u iznosu od 15 miliona nisu povezani sa članicama konzorcijuma, već je riječ o stručno specijalističkim radovima na rekonstrukciji kotlovskog postrojenja za koje se očekuje da ih izvede renomirana međunarodna kompanija. Potencijalno, jedan od izvođača može biti i kineska kompanija DEC International, kao jedan od vodećih  proizvođača opreme za termoelektrane''. ,,Ukoliko se krene u ekološku rekonstrukciju TE, teško da će se izabrani konzorcijum zaustaviti na dodatnih 15 miliona, već bi posao na kraju mogao koštati i 100 miliona eura'', kaže za CIN-CG/Monitor Ines Mrdović, pravna savjetnica Akcije za socijalnu pravdu. “I to za TE, koja bi, nakon rekonstrukcije, mogla raditi još samo nekoliko godina, ukoliko bude novih direktiva EU. Podsjetiću da je bivši menadžment EPCG pokrenuo tender bez glavnog projekta, odnosno po sistemu 'ključ u ruke', pa je izabrani konzorcijum taj koji će predložiti tehnička rješenja. U međuvremenu, iz EU se tek očekuje dodatno pooštravanje standarda za zagađenja vazduha i krajnje je upitno da li bi ih rekonstrukcijom TE zadovoljila. Lako bi se moglo desiti da desetine miliona eura praktično budu 'prosute' u rekonstrukciju, a da EPCG istovremeno plaća i ogromne naknade zbog zagađenja. Sve bi to, nažalost, najbolje osjetili crnogorski potrošači, kao i država, koja je većinski vlasnik Elektroprivrede", kaže Mrdović. U Informaciji Agencije za zaštitu prirode i životne sredine o pokretanju postupka za reviziju i prestanak važenja Integrisane dozvole za TE Pljevlja, povodom postupka koji je u aprilu Energetska zajednica pokrenula postupak protiv Crne Gore zbog potrošenih 20 hiljada radnih sati, Vladi se savjetuje da se pravda pandemijom. Da traži “…izuzimanje utrošenih radnih sati za vrijeme pandemije, kao i obustavu obračuna odobrenih radnih sati od početka pandemije, odnosno epidemije u Crnoj Gori, dok ona traje ili do donošenja odluke Energetske zajednice i/ili Evropske komisije, koje kasnije nastupi''. ,,Integrisana dozvola koju je Agencija izdala 2018. Predviđa da se ekološka rekonstrukcija obavi u okviru odobrenih 20.000 sati. To nije urađeno, tako da je taj uslov napušten. TE radi nelegalno i ne mogu se sada vaditi na pandemiju kada je ugovor potpisan dok je pandemija bila u toku, tako da je taj uslov više sile bio prisutan u trenutku potpisivanja ugovora'', kaže za CIN-CG/Monitor stručnjak za energetiku koji je insistirao na anonimnosti. U Vladi su trenutno prekinuli postupak oduzimanja integrisane dozvole Termoelektrani, dok se riješi tužba sa Evropskom energetskom zajednicom. Iz Sekretarijata Energetske zajednice u Beču Monitoru/CIN CG je potvrđeno da je u toku “bilateralni postupak sa Crnom Gorom”, povodom slučaja TE Pljevlja, kao prve elektrane na ugalj u regionu kojoj je isteklo ograničenje radnog vremena. “Ako operator ne osigura brzu usklađenost, zatražićemo od Vijeća ministara Energetske zajednice da ustanovi da Crna Gora krši svoje obaveze prema Direktivi o velikim postrojenjima za sagorijevanje. Ako se Vijeće ministara saglasi sa Sekretarijatom, donijeće obavezujuću odluku kojom se nastavak rada TE Pljevalja proglašava kršenjem evropskih zakona. U sadašnjoj verziji Ugovora o energetskoj zajednici, on ne može nametati kazne. Međutim, pogođeni građani mogli bi zatražiti odštetu na nacionalnim sudovima na osnovu kršenja”, kazao je za CIN-CG/Monitor Dirk Bušle, pravni savjetnik i zamjenik direktora  Sekretarijata Energetske zajednice. U EPCG tvrde da teže da usklade rad ovog objekta sa EU direktivama: ,,Svako odustajanje od projekta ekološke rekonstrukcije, a da se prije toga ne obezbijede odgovarajući zamjenski energetski kapaciteti, predstavljalo bi upravo kršenje propisa i zahtjevalo bi automatsko isključenje TE iz pogona''. Dramatičan scenario i posao za tužioca “Zahtjevi koji su izneseni kroz projekat usklađeni su sa EU direktivama kada su u pitanju emisije štetnih materija u vazduh, kao i zagađenje voda. Nakon završenog posla izvođač radova je u obavezi da garantuje granične vrijednosti emisija koje su usklađene sa najnovijim zahtjevima EU direktiva. Čak i da je period gašenja TE Pljevlja 2030., iako je stav EPCG da bi „phase out“ trebalo da se desi u periodu od 2035. do 2040. godine, projekat ekološke rekonstrukcije je isplativ'', tvrde iz EPCG. Iz Ministarstva kapitalnih investicija za CIN-CG/Monitor saopštili su potpuno drugačiju ocjenu: “Ugovor o ekološkoj rekonstrukciji Termoelektrane Pljevlja, između Elektroprivrede Crne Gore (EPCG) i konzorcijijuma koji čine kineski DEC International, Bemax i BB Solar i Permonte je pun nepravilnosti i zahtijeva detaljnu analizu jer, ono što je najvažnije, zadati parametri ekološkom rekonstrukcijom se na bazi ugovora potpisanog za vrijednost od 54 miliona eura ne mogu ostvariti.'' Iz Ministarstva posebno ističu da se: “CO2 emisija uopšte ne dotiče ovom rekonstrukcijom, pa je veliko pitanje da li uopšte ući u ovaj proces''. I u EPCG priznaju da se rekonstrukcija ne dotiče CO2: ,,Poslovi na izvođenju radova ekološke rekonstrukcije, koje su razvijene zemlje izvršile u prethodnih petnaestak godina (ili tokom same izgradnje novih TE), podrazumjevaju smanjenje emisija azotnih i sumpornih oksida i praškastih materija u vazduh, kao i tretman otpadnih voda, ali nijesu podrazumjevale smanjenje emisija CO2. Stoga, limiti emisija CO2 nijesu ni bili predmet ugovora sa izvođačem''. Termoelektrana učestvuje u crnogorskoj proizvodnji električne energije sa 40 do 55 odsto, a isti je procenat emisije ugljen-dioksida CO2 koji ispušta. Crna Gora je preuzela evropske i međunarodne obaveze da emisiju CO2 do 2030. smanji za najmanje 55 odsto. “Crna Gora se obavezala Pariskim ugovorom, te se u tom kontekstu emisije CO2 moraju najmanje prepoloviti. Termoelektrana emituje skoro polovinu, a drugu sve ostalo u Crnoj Gori. Stvar je Vlade da izabere šta da radi: da smanji sav saobraćaj, turizam, poljoprivredu, ili da gasi jednu termoelektranu'', kaže za CIN-CG/Monitor Dejan Mijović, ekonomski analitičar koji se već duže bavi energetskim sektorom. Lončar iz MKI, uz podsjećanje da je TE sa više od 40 odsto ukupne domaće proizvodnje električne energiuje osnovni snabdjevač sistema, kaže da je pitanje njene budućnosti veoma osjetljivo i zahtijeva odluku na najvišem nivou, uz konsenzus, kako stručne javnosti tako i nevladinog sektora i lokalne zajednice. U nedavnom intervjuu Vijestima, izvršni direktor EPCG Nikola Rovčanin je  upozorio javnost da ukoliko ne bude rekonstrukcije TE prijeti uvoz struje od milijardu eura za deceniju, gubitak 1.200 radnih mjesta i pola električne energije iz sopstvenih izvora. On i dalje tvrdi da će rekonstrukcija zadovoljiti ,,standarde strogih evropskih ekoloških direktiva i omogućiti rad najmanje 10 godina, a nadam se i više od toga''. U već citiranom dokumentu EPCG naglašava se da bi eventualno gašenje TE pogodilo i Rudnik uglja, CEDIS, KAP, Montecargo, Luku Bar i kompanije povezane sa njima. Crni scenario govori o gubitku radnih mjesta zatvaranju preduzeća, odustajanju potencijalnih investitora, negativnu ekonomsku sliku države... Dejan Mijović smatra da se standardi, koje Rovčanin pominje, ne mogu dostići. “Evropska regulativa nalaže da rekonstruisane termoelektrane, pored ekoloških, moraju da ispune kriterijume energetske i ekonomske efikasnosti, a to se ovim projektom ne bi postiglo. Njime se, dakle, ne bi smanjila emisija CO2, energetska efikasnost kotla bi ostala na nezadovoljavajućem nivou od 29 odsto, a ekonomska nekonkurentnost termoelektrane bi dodatno bila srozana novim visokim proizvodnim troskovima zbog milionskih ulaganja koja ne bi poboljšala poslovne performanse EPCG'', kaže Mijović. I Mrdović smatra da Vlada treba da naloži menadžmentu EPCG da raskine ugovor o tom poslu i povrati isplaćeni avans 11 miliona, te da se taj novac „što hitnije iskoristi za izgradnju nekog objekta obnovljivog izvora energije (solarni ili na vjetar)''. Ona ističe da nema vremena za čekanje: “Valjda je interes potrošača veći od interesa Bemaxa, BB Solara Blaža Đukanovića i pojedinih firmi iz Pljevalja, koje će, kako stvari stoje, jedine imati koristi od rekonstrukcije''. Iz EPCG kažu da do raskida neće doći. ,,... Kao što je poznato, kompanija je već uplatila avans izvođaču radova i svaki jednostrani raskid ugovora sa sobom bi nosio dodatne finansijske posledice. Ukoliko bi došlo do raskida ugovora, kompanija bi bila prinuđena da istog trena isključi iz pogona TE i stavi je van funkcije, što bi bilo pogubno na više nivoa, kako za elektroenergtski sistem, tako i za dalje poslovanje kompanije, privrednu aktivnost države, a o gubitku radnih mjesta i samim Pljevljima da i ne govorimo''. Iz Ministarstva kapitalnih investicija kažu da u ovom trenutku nemaju procjenu koliko bi raskid ugovora koštao državu. „S obzirom na značaj TE Pljevlja, za ukupni elektroenergetski sistem Crne Gore, sve opcije, pa i raskid ugovora sa konzorcijumom su otvorene. MKI će, zajedno sa EPCG, detaljno analizirati svaku moguću opciju i posljedice i odlučiti se za najbolje moguće rješenje'', tvrdi Lončar. Mijović smatra da su u vrhu države i EPCG od početka znali da projekat ekološke rekonstrukcije nema smisla. “Kako je tender raspisan prije završetka idejnog projekta, ugovor potpisan i avans isplaćen konzorcijumu koji je, sada znamo, dao lažnu, upola nižu cijenu od drugih ponuđaca - radi se o klasičnom kriminalnom djelu organizanog kriminala i korupcije na visokom nivou izuzetno štetnom po javni interes. Analizom tog tendera ne bi trebalo da se ubuduće bavi samo Vlada i njen Savjet za privatizaciju, već i nezavisno tužilaštvo'', ocjenjuje Mijović. Lončar je potvrdio da je ,,Povodom ovog slučaja MKI 5. marta 2021. godine Specijalnom državnom tužilaštvu predalo informaciju o mogućem postojanju više krivičnih dijela i imamo zvaničnu potvrdu da su tim povodom u SDT-u formirani predmeti i da se nalazi u fazi izviđaja''.

Aditivi, plin i obećanja

Da u EPCG procjenjuju i druga rješenja osim najavljenje rekonstrukcije tvrdi Vasilije Miličković, predstavnik malih akcionara. On za CIN-CG/Monitor kaže da je početkom juna predsjedniku Odbora direktora Milutinu Đukanoviću, zajedno sa ekspertom iz EU predočio ,,jedno od zanimljivih rešenja gdje se aditiranjem osnovnog goriva (uglja) može dostići stepen prečišćavanja sumpor-dioksida i do 100 odsto, a ugljen-dioksida čak do 75 odsto. Primjena te nove tehnologije, tvrdi on, ne bi se odrazila na proizvodnu cijenu energije. „Štaviše, cijena struje u TE bi bila drastično niža jer je vještački naduvana cijena uglja.  Nova procedura javne nabavke bi omogućila EPCG-u da gotovo u potpunosti finansira ovu sanaciju iz evropskih ekoloških fondova'', kaže Miličković. On ipak navodi da dalje , prema njegovim saznanjima nije bilo aktivnosti povodom ove teme. Prema pouzdanim izvorima CIN-CG/Monitora Vlada i rukovodstvo EPCG su upoznati i sa mogućnošću gradnje nove TE na gas, koja bi bila gotova za dvije godine, a čija cijena bi bila oko 120 miliona eura. Rješenje za TE Pljevlja i cijeli grad nedavno je na Tviteru obznanio i ministar finansija i socijalnog staranja Milojko Spajić. On tvrdi da je dogovoreno pola milijarde investicija u Pljevlja i hiljadu novih radnih mjesta. Kako, s kim i kada, nije precizirao.

Crna statistika

Eksperti odavno ističu da su TE sa tehnologijom poput one u Pljevljima ugašene ili su u fazi gašenja. Nedavni izvještaj evropske mreže CEE BankWatch i Centra za istraživanje energije i čistog vazduha pokazuje da 16 termoelektrana sa Zapadnog Balkana zagađuju Evropu koliko i ostalih 296 na ostatku starog kontinenta. Da nije samo riječ o energiji i novcu govori i podatak da je zbog ukupne emisije elektrana na ugalj na Zapadnom Balkanu, od 2018 do 2020. godine, dogodilo blizu 19.000 smrtnih slučajeva. Od toga, više od 50 odsto slučajeva (10.800) bilo je u zemljama EU, gotovo 30 odsto (6.500) na Zapadnom Balkanu, a ostatak u drugim zemljama. U izvještaju se navodi da je u Crnoj Gori 625 prijevremenih smrti usljed rada termoelektrane.

Predrag NIKOLIĆ

 

Nakon što su se članovi Savjeta za borbu protiv kovida-19 i Vlade tokom prethodnog vikenda ponovo oglušili o mjere protiv koronavirusa koji sami donose, ministarka zdravlja Jelena Borovinić Bojović poručila je da svako snosi ličnu odgovornost za kršenje naredbe, bez obzira na to sa koje adrese dolazili.

Ona je prethodno, u jutarnjem programu RTCG, kazala da kršenje mjera tokom ustoličenja episkopa budimljansko-nikšićkog Metodija u Beranama kritikuju oni koji su ih sami kršili 15 do 20 dana ranije. Kasnije je pojasnila da nije u pitanju politička izjava, već da je htjela da naglasi da svi subjekti jednako moraju da poštuju mjere.

”Dakle, mjere se moraju poštovati jer je to trenutno jedini i zajednički viši cilj na koji ne smije biti uticaja niti politike niti bilo koje druge vrste uticaja. Mjere moraju da se poštuju i apsolutno osuđujem nepoštovanje mjera sa bilo koje adrese dolazile i svi moramo pokazati ličnim primjerom, u prvom redu institucije koje o tim mjerama odlučuju da su one veoma važne”, kazala je ona.

Borovinić Bojović je juče na konferenciji “Crna Gora u vrijeme pandemije – činjenice i izazovi”, u organizaciji Centra za istraživačko novinarstvo i dnevnog lista “Vijesti”, kazala da je preko 50 odsto punoljetnih vakcinisanih prvom dozom uspjeh, s obzirom na to da je Crna Gora zemlja koja je od 2016. do 2019. godine “spala” sa 90 na oko 20 odsto djece koja su vakcinisana MMR-om.

On je rekla da se tokom mandata prethodne Vlade rezultat PCR testa čekao i po sedam, osam dana, kao i da se sada testira četiri puta više u odnosu na taj period.

”Zato, između ostalog, s ponosom mogu da kažem da ove godine nema lažiranja i friziranja podataka da bismo bili upodobljeni niti “corona free” niti bilo kojoj zelenoj listi, već testiramo najmanje četiri puta više nego tokom 2020. godine jer nema kontrole epidemije bez opširnog istraživanja. A, upravo je opsežno, a ne jednostrano istraživanje, tačka gdje se zdravstvo i mediji srijeću i ukrštaju, a samo iz tog sveobuhvatnog nalaza izvodi pravilan i tačan nalaz”, kazala je.

Šefica Svjetske zdravstvene organizacije (SZO) Mina Brajović rekla je da se epidemiološka situacija ne razlikuje mnogo u odnosu na godinu ranije, da imamo trend rasta oboljelih i da je Crna Gora slika Evrope u malom.

”Vakcinacijom je smanjen pritisak na bolničke kapacitete, virus se dominantno širi među nevakcinisanima. Vakcine jesu moćno oružje, ali ne dovoljno i jedino”, rekla je Brajovićeva.

Govoreći o ljudskim pravima, ombudsman Siniša Bjeković je između ostalog rekao da su ljudska prava i slobode jedna od najvećih žrtava ove pandemije. On je istakao da se čak i u ovakvim vanrednim situacijama ne mogu ograničiti apsolutna prava i da zaštitnik ljudskih prava dobija veliki broj pritužbi građana, koje se uglavnom odnose na indirektnu diskriminaciju... Bjeković je kazao i da nije našao pravni osnov za usvajanje digitalne kovid potvrde, za razliku od Hrvatske koja je donijela posebnu uredbu.

Na konferenciji je ocijenjeno da nijedna zemlja nije bila spremna za pandemiju, da je vrijeme za solidarnost i nacionalno jedinstvo, te da ulaganje u zdravstveni sistem koji će biti dostupan svakom građaninu treba da bude zadatak Vlade i kompletnog društva.

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Ministar ekonomskog razvoja (MER) Jakov Milatović je kazao da je Crna Gora ušla u pandemiju sa upitnošću održivosti javnih finansija, kao i da je budžetski deficit u posljednjih 13 godina bio na nivou od šest odsto BDP-a.

”Ušli smo sa javnim dugom koji je jedan od najvećih u Evropi i prošlu godinu završili sa padom ekonomije od 15 odsto”, kazao je Milatović, dodjaući da je rupa u budžetu prošle godine bila na nivou od oko 450 miliona eura.

Nova Vlada je, prema riječima Milatovića, stavila akcent na očuvanju turističkog sektora i pomoći građanima i privredi kroz pakete mjera, a rezultat svega je 700 miliona eura prihoda do kraja trećeg kvartala od turizma.

”Uz to, na kraju juna imali smo rast ekonomije od 19 odsto što je snažan oporavak ekonomske akrtivnosti”, naglasio je Milatović.

On je dodao i da je poslije duže vremena prvi put zabilježen suficit budžeta.

A. KOMATINA/M.MIRJAČIĆ

Domaći epidemiolozi preporučuju imunizaciju mlađih od 16 godina samo ako imaju hronične bolesti, dok se u Evropi i regionu redovno imunizuju i dvanaestogodišnjaci 

Dvojica dječaka, braća uzrasta 13 i 15 godina, vakcinisala su se nedavno u Univerzitetskom sportskom centru u Podgorici, bez obzira što naši epidemiolozi preporučuju imunizaciju mlađih od 16 godina samo ako imaju hronične bolesti. 

Njihova majka, Maja D.A. ispričala je da dječaci nisu imali nikakvih nus pojava nakon prve doze „fajzer“ vakcine i čekaju 12. oktobar kada će biti revakcinisani, za razliku od  većine njihovih vršnjaka. 

Institut za javno zdravlje (IJZ) „Vijestima“ ni nakon 20 dana nije dostavio podatke o tome koliko je vakcinisanih po starosnim kategorijama, kao ni koliki je procenat maloljetnih osoba koje su se vakcinisale. Prema trenutnim preporukama nacionalnog Stručnog savjetodavnog tijela za imunizaciju (NITAG) od prije mjesec i po, preporučuje se vakcinacija djece uzrasta od 12 do 17 godina ako ona, ili neko od članova porodice imaju hronična oboljenja. Vakcinacija djece moguća je samo dostupnom mRNA vakcinom (proizvođača Fajzer). Ostali maloljetnici, stariji od 12 godina, mogu da se vakcinišu uz konsultaciju sa pedijatrom i saglasnost roditelja, ili staratelja. 

Samo upornost roditelja

Majka dječaka koji su među prvima primili Fajzer vakcinu, a pohađaju osnovnu i srednju školu, kazala je da nadležne institucije daju veoma malo informacija o značaju vakcinacije djece, koja se uveliko sprovodi u evropskim zemljama. Preporuku, odnosno zeleno svjetlo da se djeca vakcinišu dobila je od jednog crnogorskog pedijatra, nakon što su njeni rođaci u Austriji i Francuskoj vakcinisali svoje mališane. 

„Ne pratim mnogo televiziju, pogotovo ne strane kanale. U momentu kada su mi saopštili da se djeca u Evropi vakcinišu, kao i da brojne zemlje, uključujući Sjedinjene Američke Države, bilježe porast inficirane djece, došla sam na ideju da razgovaram sa sinovima o tome. Stariji nije bio raspoložen za vakcinaciju u tom trenutku, a mlađi, koji puni 14 godina u novembru je odmah iskazao interesovanje“, kazala je D.A. Ona je rekla da je sredinom avgusta konsultovala pedijatra, a da se početkom septembra, kada je počela škola, dogovorila sa djecom da se vakcinišu i pođu u Muzički centar. Tada, kako je kazala, već nekoliko vršnjaka iz odjeljenja inficiralo se koronavirusom, a IJZ je dnevno bilježio i do desetak smrtnih slučajeva. 

 „Na tom punktu nam je rečeno da ne vakcinišu djecu i uputili su nas kod izabranog pedijatra. Ona je bila u kovid ambulanti. Interesovalo me je da li nam neko može dati uput, s obzirom na to da su djeca zdrava“, rekla je sagovornica i pojasnila da nikakav odgovor na Twitteru nisu dobili od Ministarstva zdravlja i IJZ. 

Dječaci su na kraju vakcinisana u Univerzitetskom centru, nakon konsultacije sa ljekarkom. Njihova majka tvrdi da je osoblje bilo ljubazno, iako ih je u prvi mah medicinska sestra pitala koju vakcinu primaju, iako je za djecu dozvoljena samo „fajzer“. 

EMA u maju odobrila vakcinaciju

Evropska agencija za ljekove (EMA) još u maju je dala saglasnost da se djeca uzrasta između 12 i 15 godina vakcinišu „fajzerom“, dok je u julu ove godine za istu starosnu kategoriju odobrena i vakcina proizvođača Moderna.  Većina evropskih zemalja, uključujući i susjednu Srbiju, Sjevernu Makedoniju i Hrvatsku, sprovode imunizaciju osoba uzrasta već od 12 godina. U Danskoj je vakcinisan veći dio dječje populacije najmanje jednom dozom, kao i u Francuskoj, gdje je više od polovine djece od 12 do 17 godina revakcinisano. 

Njemačka je, kao i Crna Gora, preporučila vakcinaciju za djecu staru od 12 do 15 godina koja imaju zdravstvenih problema, da bi, nakon širenja delta soja predloženo i za ostale tinejdžere. Švedska praktikuje vakcinaciju djece sa hroničnom oboljenjima pluća ili drugim stanjima uslijed kojih je narušen imunitet. 

Vakcinisana trećina u vojsci i policijii

IJZ sedmicama ne odgovara na pitanja o tome koliko je vakcinisanih po starosnim kategroijama, ali ni koliko ih je po prioritetnim grupama, kao što su zdravstveni radnici, prosvjetni radnici, vitalne službe na državnom ili opštinskom nivou. Iz Ministarstva zdravlja kazali su  da je vakcinisano više od 80 odsto zaposlenih u zdravstvu, ali precizne podatke po institucijama nisu saopštene.

Iz najveće zdravstvene ustanove, Kliničkog centra Crne Gore (KCCG) saopšteno je da je u toj ustanovi, od početka imunizacije protiv COVID-19 u ambulanti za tu namjenuu vakcinisano više od 56 odsto zaposlenih, kao i 75 odsto ljekara. 

„Važno je napomenuti da je procenat imunizacije veći, jer se navedeni procenti odnose samo na vakcinisane preko ambulante KCCG budući da je, takođe, dio zaposlenih vakcinisan na drugim vakcinalnim punktovima (domovi zdravlja, inostranstvo), ali tim bazama podataka nemamo pristup“, odgovorili su iz KCCG. 

U opštoj bolnici Bar, koja je kovid centar za jug, vakcinisano je oko 60 odsto zaposlenih, a u nikšićkoj oko 58 odsto zdravstvenih radnika. 

Iz Ministarstva odbrane kazali su „Vijestima“ da je vakcinisano oko 32 odsto pripadnika Vojske, dok je iz Uprave policije saopšteno da je do 13. septembra revakcinisano 34,4 odsto zaposlenih.

Ana KOMATINA

Domaći epidemiolozi preporučuju imunizaciju mlađih od 16 godina samo ako imaju hronične bolesti, dok se u Evropi i regionu redovno imunizuju i dvanaestogodišnjaci 

 

Dvojica dječaka, braća uzrasta 13 i 15 godina, vakcinisala su se nedavno u Univerzitetskom sportskom centru u Podgorici, bez obzira što naši epidemiolozi preporučuju imunizaciju mlađih od 16 godina samo ako imaju hronične bolesti.

Njihova majka, Maja D.A. ispričala je da dječaci nisu imali nikakvih nus pojava nakon prve doze „fajzer“ vakcine i čekaju 12. oktobar kada će biti revakcinisani, za razliku od  većine njihovih vršnjaka.

Institut za javno zdravlje (IJZ) „Vijestima“ ni nakon 20 dana nije dostavio podatke o tome koliko je vakcinisanih po starosnim kategorijama, kao ni koliki je procenat maloljetnih osoba koje su se vakcinisale. Prema trenutnim preporukama nacionalnog Stručnog savjetodavnog tijela za imunizaciju (NITAG) od prije mjesec i po, preporučuje se vakcinacija djece uzrasta od 12 do 17 godina ako ona, ili neko od članova porodice imaju hronična oboljenja. Vakcinacija djece moguća je samo dostupnom mRNA vakcinom (proizvođača Fajzer). Ostali maloljetnici, stariji od 12 godina, mogu da se vakcinišu uz konsultaciju sa pedijatrom i saglasnost roditelja, ili staratelja.

Samo upornost roditelja

Majka dječaka koji su među prvima primili Fajzer vakcinu, a pohađaju osnovnu i srednju školu, kazala je da nadležne institucije daju veoma malo informacija o značaju vakcinacije djece, koja se uveliko sprovodi u evropskim zemljama. Preporuku, odnosno zeleno svjetlo da se djeca vakcinišu dobila je od jednog crnogorskog pedijatra, nakon što su njeni rođaci u Austriji i Francuskoj vakcinisali svoje mališane.

„Ne pratim mnogo televiziju, pogotovo ne strane kanale. U momentu kada su mi saopštili da se djeca u Evropi vakcinišu, kao i da brojne zemlje, uključujući Sjedinjene Američke Države, bilježe porast inficirane djece, došla sam na ideju da razgovaram sa sinovima o tome. Stariji nije bio raspoložen za vakcinaciju u tom trenutku, a mlađi, koji puni 14 godina u novembru je odmah iskazao interesovanje“, kazala je D.A. Ona je rekla da je sredinom avgusta konsultovala pedijatra, a da se početkom septembra, kada je počela škola, dogovorila sa djecom da se vakcinišu i pođu u Muzički centar. Tada, kako je kazala, već nekoliko vršnjaka iz odjeljenja inficiralo se koronavirusom, a IJZ je dnevno bilježio i do desetak smrtnih slučajeva.

„Na tom punktu nam je rečeno da ne vakcinišu djecu i uputili su nas kod izabranog pedijatra. Ona je bila u kovid ambulanti. Interesovalo me je da li nam neko može dati uput, s obzirom na to da su djeca zdrava“, rekla je sagovornica i pojasnila da nikakav odgovor na Twitteru nisu dobili od Ministarstva zdravlja i IJZ.

Dječaci su na kraju vakcinisana u Univerzitetskom centru, nakon konsultacije sa ljekarkom. Njihova majka tvrdi da je osoblje bilo ljubazno, iako ih je u prvi mah medicinska sestra pitala koju vakcinu primaju, iako je za djecu dozvoljena samo „fajzer“.

EMA u maju odobrila vakcinaciju

Evropska agencija za ljekove (EMA) još u maju je dala saglasnost da se djeca uzrasta između 12 i 15 godina vakcinišu „fajzerom“, dok je u julu ove godine za istu starosnu kategoriju odobrena i vakcina proizvođača Moderna.  Većina evropskih zemalja, uključujući i susjednu Srbiju, Sjevernu Makedoniju i Hrvatsku, sprovode imunizaciju osoba uzrasta već od 12 godina. U Danskoj je vakcinisan veći dio dječje populacije najmanje jednom dozom, kao i u Francuskoj, gdje je više od polovine djece od 12 do 17 godina revakcinisano.

Njemačka je, kao i Crna Gora, preporučila vakcinaciju za djecu staru od 12 do 15 godina koja imaju zdravstvenih problema, da bi, nakon širenja delta soja predloženo i za ostale tinejdžere. Švedska praktikuje vakcinaciju djece sa hroničnom oboljenjima pluća ili drugim stanjima uslijed kojih je narušen imunitet.

Vakcinisana trećina u vojsci i policijii

IJZ sedmicama ne odgovara na pitanja o tome koliko je vakcinisanih po starosnim kategroijama, ali ni koliko ih je po prioritetnim grupama, kao što su zdravstveni radnici, prosvjetni radnici, vitalne službe na državnom ili opštinskom nivou. Iz Ministarstva zdravlja kazali su  da je vakcinisano više od 80 odsto zaposlenih u zdravstvu, ali precizne podatke po institucijama nisu saopštene.

Iz najveće zdravstvene ustanove, Kliničkog centra Crne Gore (KCCG) saopšteno je da je u toj ustanovi, od početka imunizacije protiv COVID-19 u ambulanti za tu namjenuu vakcinisano više od 56 odsto zaposlenih, kao i 75 odsto ljekara.

„Važno je napomenuti da je procenat imunizacije veći, jer se navedeni procenti odnose samo na vakcinisane preko ambulante KCCG budući da je, takođe, dio zaposlenih vakcinisan na drugim vakcinalnim punktovima (domovi zdravlja, inostranstvo), ali tim bazama podataka nemamo pristup“, odgovorili su iz KCCG.

U opštoj bolnici Bar, koja je kovid centar za jug, vakcinisano je oko 60 odsto zaposlenih, a u nikšićkoj oko 58 odsto zdravstvenih radnika.

Iz Ministarstva odbrane kazali su „Vijestima“ da je vakcinisano oko 32 odsto pripadnika Vojske, dok je iz Uprave policije saopšteno da je do 13. septembra revakcinisano 34,4 odsto zaposlenih.

Ana KOMATINA

Gosti iz regiona spasili sezonu, dok je broj turista iz Rusije manji od polovine iz rekordne 2019. godine. Crna Gora politiku otvorenih granica plaća i velikim brojem zaraženih

Strategija otvorenih granica i politika zbrinjavanja turista pozitivnih na koronavirus doveli su značajan broj stranaca na Crnogorsko primorje i omogućili prihod od najmanje 70 odsto rekordne sezone 2019. godine.

Ostvarenih 700 miliona eura od turizma u prva tri kvartala i još planiranih oko 100 miliona u naredna tri mjeseca, domaću ekonomiju, kako procjenjuju u Vladi, oporaviće za oko 10 procenata.

Pored činjenice da je planetu zapljusnuo novi talas pandemije, znatno opasnijim mutiranim virusom Covid-19, ne može se prenebregnuti i da je dio strategije usmjeren ka rastu turističke privrede doprinio ogromnom porastu broja zaraženih i umrlih od korona virusa. Nepoštovanje i minimalnih epidemioloških mjera doveo je Crnu Goru na treće mjesto po broju zaraženih na million stanovnika, a respiratori u bolnicama su ponovo uključeni, pokazuje istraživanje "Vijesti i Centra za istraživačko novinarstvo Crne Gore (CIN-CG)

"Epidemiološka situacija sa početka godine nije ulivala nadu da će ovogodišnja turistička sezona biti bolja od prethodne, ali su mjere koje je Vlada sprovela dale rezultate i sezona je bila iznad očekivanja", kažu za "Vijesti"/CIN-CG u Ministarstvu ekonomskog razvoja (MER).

Predsezone skoro da nije bilo, kao ni ranih bukinga, pa je Vlada napore usmjerila na pripremanju mjera za glavni špic sezone od prvog juna.

Te mjere, uz otvorene granice i besplatne i PCR testove po povoljnim cijenama za turiste, uključivale su promovisanje Crne Gore kao odgovorne destinacije sa jasnim pravilima i epidemiološkim mjerama, imunizovanje 75 odsto stanovništva do početka ljetnje sezone, uspostavljanje avio letova, povoljnije kredite turističkoj privredi za pripremu sezone.

Sa tvrdnjama MER-a da je budžetom projektovani prihod od turizma od 700 miliona za cijelu godinu već ostvaren za devet mjeseci ove godine nijesu saglasni u dijelu turističke privrede okupljene oko Crnogorskog turističkog udruženja (CTU) u kome, ipak,smatraju da je sezona bila uspješna.

"S obzirom da nije bilo predsezone, da je postsezona dosta problematična i ni blizu nivoa koji je bio u neka normalna vremena, ovih 45 dana glavne sezone je bilo dobro, jer smo izvukli mnogo više novca nego 2020.godine. Smatram da nijesmo prihodovali 700 miliona koji su budžetom projektovani, iako se svim silama iz Vlade trude da nam to dokažu. Ta argumentacija je tanka, jer godina traje 12 mjeseci, a mi smo imali jul i avgust sa odličnim rezultatima.Volio bih da griješim i da je taj novac zaista prihodovan", kazao je predsjednik CTU Žarko Radulović.

Iako je Crna Gora obećala da će biti epidemiološki odgovorna država, od početka avgusta broj novozaraženih raste, što znači da se mjere nijesu sprovodile i poštovale na pravi način.O tome svjedoče slike sa crnogorskih plaža i iz popularnih klubova, kao i zvanični podaci Instituta za javno zdravlje (IJZ).

Prema tim podacima u avgustu se koronavirusom zarazilo 11.876 građana Crne Gore i 1.390 turista, dok je za 10 poslednjih dana jula registrovano 150 stranih državljana sa potvrđenom infekcijom koronavirusa.

Podaci iz dnevnih izvještaja o epidemiološkoj situaciji IJZ, koje su "Vijesti" ranije objavile, ukazuju da je najveći broj inficiranih gostiju boravio u Budvi. Od 22. jula do 1. septembra u toj opštini registrovano je 439 turista pozitivnih na koronavirus, u Ulcinju 393, Baru 194, a u Herceg Novom 132…

Trenutno je revakcinisano oko 42 odsto punoljetnog stanovništva, odnosno manje od trećine populacije. Premijer Zdravko Krivokapić, na nedavnoj video konferenciji koju je organizovao američki predsjednik Džo Bajden, rekao je da će Crna Gora dostići globalni cilj od 70 odsto imunizovanih do narednog septembra, dakle za godinu dana. Projektovani zadatak o imunizaciji 75 odsto punoljetnog stanovništva trebalo je da bude realizovan do početka turističke sezone. Među nevakcinisanim, sa stalnim izgovorom o velikom broju antitijela u organizmu, je i sam premijer Krivokapić.

Veliki pad ruskih turista

Prema zvaničnim podacima MER-a do kraja jula u kolektivnom i individualnom smještaju državu je posjetilo 785,557 hiljada gostiju koji su ostvarili 4,436 miliona noćenja, dok je do kraja jula rekodne 2019. godine boravilo 1,314 miliona turista koji su ostvarili 7,034 miliona noćenja.

Analiza podataka MER- a zaključno sa julom pokazuje da su ovogodišnju sezonu "spasili" gosti iz regiona (Srbija I BIH) koji su dominantno dolazili automobilima, dok je drastičan pad gostiju iz Rusije i zemalja Zapadne Evrope koji dolaze avionom.

Prema dostupnim podacima, do kraja jula najviše gostiju je bilo iz Srbije (216.085 hiljada turista i 1,429 miliona noćenja), zatim iz BiH (103,727 hiljada turista i 561,072 noćenja), na trećem mjestu je Ukrajina (66.033 hiljade turista i 408,726 hiljada noćenja), pa Kosovo (52,735 hiljada turista i 211,303 hiljade noćenja).

Do kraja jula svega 49.028 Rusa posjetilo Crnu Goru, a za isti period 2019. godine bilo ih je 178.424. Ovaj veliki pad je posljedica nedostatka direktne avio linije iz Rusije koje je tamošnja vlast ukinula zbog sankcija koje je nova crnogorska Vlada produžila slijedeći politiku EU. Napori Vlade prije početka sezone da uspostavi avio saobraćaj sa Rusijom nijesu urodili plodom.

Iz Njemačke je do kraja jula boravilo 23.874 turista (83.485 u istom periodu 2019. godine), iz Francuske 9.283 (44.439 do kraja jula 2019. godine), iz Velike Britanije 5.262 (39.072 za sedam mjeseci 2019. godine).

Izostanak gostiju iz Zapadne Evrope posljedica je epidemiološke situacije, ali i smanjene avio dostupnosti države.

Evropska unija je krajem juna, na početku turističke sezone, ukinula restriktivne mjere putovanja za sve države Zapadnog Balkana. Kraj špica sezone i početak postsezone Crna Gora je dočela tako što ju je EU, zbog pogoršanja situacije sa pandemijom, formalno skinula sa liste "bezbjednih zemalja".

Fokusirati se na region

Radulović kaže da su u ovoj sezoni dominirali gosti iz regiona i da sva propaganda u narednom periodu treba da se usmjeri ka privlačenju tih gostiju, jer su organičene avio-linije veliki problem, pogotovo za predsezonu i postsezonu. On objašnjava da avio-kompanije dominantno lete u špicu sezone i da je Crna Gora faktički od oktobra do početka maja nema letove iz većine destinacija iz kojih su dolazili brojni gosti.

"Krucijalni problem koji treba rješavati je avio-povezanost sa emitivnim tržištima u naredne dvije do tri godine. Strane kompanije rade u njihovom interesu, a svjedoci smo koliko je izgubljeno zatvaranjem Montenegro Airlinesa koji je držao važne linije. Tek će vrijeme pokazati koliko smo izgubili u narednim godinima zbog njegovog zatvaranja, a to su stotine miliona eura", ističe Radulović.

Završetkom špica sezone nacionalni avio-prevoznik To Montenegro ukinuo je letove ka Banjaluci i Frankfurtu, a iz kompanije je najavljeno da će na plan letjenja u narednom periodu uticati otvorenost granica, interesovanje turoperatora, situacija sa pandemijom. Od 4.novembra povlači se i nacionalni avio-prevoznik iz Luksemburga Lixair koji je 1.aprila počeo da leti za Crnu Goru.

Iz MER-a nijesu mogli da govore o očekivanjima od postsezone.

"Prema informacijama hotelsko turističke privrede, interesovanje turista sa emitivnih tržišta postoji. Turistički promet u postsezoni će umnogome zavisti od epidemiološke situacije u zemlji i u svijetu. S obzirom na to da je u ovom trenutku epidemiološka situacija kod nas, ali i na strateški važnim emitivnim tržištima izuzetno složena, te da mnoge zemlje najavljuju pooštravanje epidemioloških mjera, ne možemo govoriti o konkretnim očekivanjima za postsezonu, već će biti karakteristične rezervacije u "posljednjem minutu", a sasvim sigurno da će dominirati turisti koji su vakcinisani, pa se donekle mogu kretati bez "straha" od pandemije", objašnjavaju u MER-u.

Otvaranje granica dobar potez

Radulović je istakao da je dobar potez Vlade bio otvaranje granica, a ako nas bude pratila pandemija naredne godine tu poltiku ne treba mijenjati, već se u pripremi naredne sezone fokusirati na kampanju da se što više građana vakciniše.

Iz Centralne banke (CBCG) za "Vijesti" nijesu mogli da saopšte njihove podatke, na osnovu platnog prometa, o tome koliko su u ovoj godini u odnosu za isti period prošle povećani prihodi od stranih gostiju, kao i procjenu o tome koliko se u ovoj godini može prihodovati novca od turizma. "Vijesti" su upućene da odgovore na ova pitanja traže od MER-a.

Prema zvaničnim podacima CBCG, od turizma je prošle godine prihodovano 144 miliona eura.

Za pokazatelje uspješnosti sezone MER navodi naplatu prihoda od PDV-a u junu i julu u iznosu od 148,8 miliona, tri odsto više nego u uporednom periodu 2019. godine kada je ostvareno 143,3 miliona eura. Za dokaz uspješne turističke sezone ističu suficit budžeta u junu i julu od 44,3 miliona eura, kao i podatak da je Uprava policije od prvog juna do 31. avgusta na svim graničnim prelazima registrovala ulazak 2.573.062 stranca, dok je u istom periodu 2019. godine ta brojka bila 3.260.692.

Automobili zamijenili avione

U najvećoj hotelskoj grupaciji "Budvanskoj rivijeri" zadovoljniji su rezultatima, imajući u vidu da je početak turističke sezone zavisio od propisanih epidemiloških mjera i otvaranja granica i da su pojedine hotele otvorili tek u junu.

"Uzimajući u obzir da u realnim tokovima ostvarujemo i do 450.000 noćenja sa preko 70.000 gostiju broj turista u ovoj godini je manji u odnosu na rekordnu 2019. godinu. Ali, ohrabruje činjenica da smo na nivou planiranog broja noćenja za ovu godinu. U julu i avgustu kada su svi hoteli radili punim kapacitetom ostvareno je više od 90 odsto noćenja u odnosu na 2019. godinu", kazala je za "Vijesti" direktorka marketinga "Budvanske rivijere" Sanela Kahrović, ne navodeći konkretne cifre.

Prema njenim riječima dobra popunjenost u julu i avgustu će doprinijeti ukupnom poslovnom rezultatu, dok najave za postsezonu ulivaju opravdani pozitivizam da će i ukupni prihodi biti na planiranom nivou za 2021. godinu.

U "Budvanskoj rivijeri" ovogodišnju sezonu su zbog pandemije obilježile rezervacije "u posljednjem minutu", te rekordan broj gostiju koji su došli automobilima. Prethodnih godina je gotovo 90 odsto gostiju dolazilo avionima, jer je veliki broj čarter letova najvećih svjetskih turoperatora realizovan sa ovom hotelskom grupacijom.

Iz kompanije kažu da su spremili dobre uslove za produžetak turističke sezone sa cjenovnim popustom od 10 odsto i specijalnim uslovima za boravak djece.

Izraelci vole Kolašin

U Turističkoj organizaciji (TO) Kolašina ističu da su zadovoljni ovogodišnjom sezonom gdje su najveći broj noćenja ostvarili domaći gosti, a stranci čine 25 odsto.

Direktor TO Kolašin Aleksandar Vlahović kaže za "Vijesti" da je stranaca najviše bilo iz regiona i Izraela.

On je naveo da su u julu hotela bila popunjeni u nivou od 80 odsto, dok je u avgustu popunjenost hotelskog i privatnog smještaja (soba i apartmana za izdavanje) bila potpuna.

Vlahović kaže da u postsezoni, prema informacijama koje dobijaju od hotelijera, postoje rezervacije do kraja ovog mjeseca i za početak oktobra, ali će sve zavisiti od aktuelnih mjera i epidemiološke situacije.

U TO Kolašin u postsezoni, ističe Vlahović, teško mogu očekivati veći broj gostiju, jer su prije korone najveći udio ostvarivali gosti iz Zapadne Evrope, Izraela i Kine, na koje sada zbog koronavirusa ne mogu računati.

Cijene ne prate kvalitet usluge

Direktorka Turističke organizacije (TO) Žabljak Vanja Krgović Šarović kazala je da su imali neočekivano dobru sezonu i da su u privatnom smještaju zabilježili oko 13.000 turista, što je u odnosu na rekordnu 2019. godinu 13 odsto više.

"Ovi podaci se odnose na registrovane turiste. Značajan broj turista nije identifikovan. Prema našoj procjeni, oko 30 odsto turista ostaje još u sivoj ekonomiji. Za kolektivni smještaj nemamo obrađene podatke Monstata. Naplaćena boravišne taksa, za period jun, jul, avgust, veća je za 13.000 eura nego prošle godine. Na ovaj porast naplate, dodatno su uticali vaučeri za prosvjetne i zdravstvene radnike, kao i besplatni PCR i antigenski testovi ", kazala je Krgović Šaranović. I ona potvrđuje da je popunjenost zvaničnog smještaja od 20. jula do 20. avgusta bila stopostotna.

U TO Žabljak kažu da je postsezona relativno dobra imajući u vidu ograničenja u putovanju i potrebna testiranja koja ograničavaju putovanja.

"Trenutno imamo oko 25 odsto popunjenost kapaciteta i uglavnom su to strani turisti", kazala je Krgović Šarović.

Ona je istakla da je najviše primjedbi turista bilo na cjenovnu politiku i da su ugostiteljske usluge prilično visoke u odnosu na ponuđeni kvalitet što ukazuje na potrebu podizanja kvaliteta usluga.

Hrvatska prelazi 12 miliona dolazaka

U regionu dobre rezultate turističke sezone zabilježila je Hrvatska koja, kako su kazali "Vijestima" u Hrvatskoj turističkoj zajednici (HTZ), je do sada ostvarila više od 12 miliona dolazaka i više od 77 miliona noćenja. To, u odnosu na isto razdoblje 2020. godine, predstavlja rast od 66 posto u dolascima i 50 posto u noćenjima. Dostignuto je 77 odsto rezultata iz 2019. godine, mjereno ostvarenim noćenjima.

Direktor HTZ Kristjan Staničić kaže da bi govorili o konačnim rezultatima ovogodišnje sezone valja pričekati kraj godine, budući da je u toku vrlo dobra postezona.

Prema njegovim riječima, u špicu ljetne sezone gotovo da i nije bilo slobodnih kapaciteta, posebno u hotelima i kampovima i kvalitetnim kuća za odmor, pa je sigurno da će se ovi trendovi pozitivno odraziti i na prihode.

"Tačni finansijski pokazatelji biće poznati početkom iduće godine, no sigurno je da će prihod biti značajno veći od lanjskog i to je smjer koji želimo zadržati i iduće godine, odnosno sve do potpunog oporavka turističkog sektora", istakao je Staničić.

On je kazao da i podaci iz septembra pokazuju da sezona u Hrvatskoj traje, da su do sada u ovom mjesecu imali više od 1,2 miliona dolazaka i više od 8,4 miliona noćenja. To je 232 odsto više dolazaka i 148 posto više noćenja nego u istom razdoblju protekle godine.

"U zemlji trenutno boravi oko 400 hiljada turista, dok ih je lani u ovo vrijeme bilo oko 150 hiljada", kazao je Staničić.

Hrvatska nije imala politiku otvorenih granica, već je ulazak bio moguć uz neki od testova ili potvrdu o vakcinaciji.

Marija MIRJAČIĆ

Gosti iz regiona spasili sezonu, dok je broj turista iz Rusije manji od polovine iz rekordne 2019. godine. Crna Gora politiku otvorenih granica plaća i velikim brojem zaraženih

Strategija otvorenih granica i politika zbrinjavanja turista pozitivnih na koronavirus doveli su značajan broj stranaca na Crnogorsko primorje i omogućili prihod od najmanje 70 odsto rekordne sezone 2019. godine.

Ostvarenih 700 miliona eura od turizma u prva tri kvartala i još planiranih oko 100 miliona u naredna tri mjeseca, domaću ekonomiju, kako procjenjuju u Vladi, oporaviće za oko 10 procenata.

Pored činjenice da je planetu zapljusnuo novi talas pandemije, znatno opasnijim mutiranim virusom Covid-19, ne može se prenebregnuti i da je dio strategije usmjeren ka rastu turističke privrede doprinio ogromnom porastu broja zaraženih i umrlih od korona virusa. Nepoštovanje i minimalnih epidemioloških mjera doveo je Crnu Goru na treće mjesto po broju zaraženih na million stanovnika, a respiratori u bolnicama su ponovo uključeni, pokazuje istraživanje "Vijesti i Centra za istraživačko novinarstvo Crne Gore (CIN-CG)

"Epidemiološka situacija sa početka godine nije ulivala nadu da će ovogodišnja turistička sezona biti bolja od prethodne, ali su mjere koje je Vlada sprovela dale rezultate i sezona je bila iznad očekivanja", kažu za "Vijesti"/CIN-CG u Ministarstvu ekonomskog razvoja (MER).

Predsezone skoro da nije bilo, kao ni ranih bukinga, pa je Vlada napore usmjerila na pripremanju mjera za glavni špic sezone od prvog juna.

Te mjere, uz otvorene granice i besplatne i PCR testove po povoljnim cijenama za turiste, uključivale su promovisanje Crne Gore kao odgovorne destinacije sa jasnim pravilima i epidemiološkim mjerama, imunizovanje 75 odsto stanovništva do početka ljetnje sezone, uspostavljanje avio letova, povoljnije kredite turističkoj privredi za pripremu sezone.

Sa tvrdnjama MER-a da je budžetom projektovani prihod od turizma od 700 miliona za cijelu godinu već ostvaren za devet mjeseci ove godine nijesu saglasni u dijelu turističke privrede okupljene oko Crnogorskog turističkog udruženja (CTU) u kome, ipak,smatraju da je sezona bila uspješna.

"S obzirom da nije bilo predsezone, da je postsezona dosta problematična i ni blizu nivoa koji je bio u neka normalna vremena, ovih 45 dana glavne sezone je bilo dobro, jer smo izvukli mnogo više novca nego 2020.godine. Smatram da nijesmo prihodovali 700 miliona koji su budžetom projektovani, iako se svim silama iz Vlade trude da nam to dokažu. Ta argumentacija je tanka, jer godina traje 12 mjeseci, a mi smo imali jul i avgust sa odličnim rezultatima.Volio bih da griješim i da je taj novac zaista prihodovan", kazao je predsjednik CTU Žarko Radulović.

Iako je Crna Gora obećala da će biti epidemiološki odgovorna država, od početka avgusta broj novozaraženih raste, što znači da se mjere nijesu sprovodile i poštovale na pravi način.O tome svjedoče slike sa crnogorskih plaža i iz popularnih klubova, kao i zvanični podaci Instituta za javno zdravlje (IJZ).

Prema tim podacima u avgustu se koronavirusom zarazilo 11.876 građana Crne Gore i 1.390 turista, dok je za 10 poslednjih dana jula registrovano 150 stranih državljana sa potvrđenom infekcijom koronavirusa.

Podaci iz dnevnih izvještaja o epidemiološkoj situaciji IJZ, koje su "Vijesti" ranije objavile, ukazuju da je najveći broj inficiranih gostiju boravio u Budvi. Od 22. jula do 1. septembra u toj opštini registrovano je 439 turista pozitivnih na koronavirus, u Ulcinju 393, Baru 194, a u Herceg Novom 132…

Trenutno je revakcinisano oko 42 odsto punoljetnog stanovništva, odnosno manje od trećine populacije. Premijer Zdravko Krivokapić, na nedavnoj video konferenciji koju je organizovao američki predsjednik Džo Bajden, rekao je da će Crna Gora dostići globalni cilj od 70 odsto imunizovanih do narednog septembra, dakle za godinu dana. Projektovani zadatak o imunizaciji 75 odsto punoljetnog stanovništva trebalo je da bude realizovan do početka turističke sezone. Među nevakcinisanim, sa stalnim izgovorom o velikom broju antitijela u organizmu, je i sam premijer Krivokapić.

Veliki pad ruskih turista

Prema zvaničnim podacima MER-a do kraja jula u kolektivnom i individualnom smještaju državu je posjetilo 785,557 hiljada gostiju koji su ostvarili 4,436 miliona noćenja, dok je do kraja jula rekodne 2019. godine boravilo 1,314 miliona turista koji su ostvarili 7,034 miliona noćenja.

Analiza podataka MER- a zaključno sa julom pokazuje da su ovogodišnju sezonu "spasili" gosti iz regiona (Srbija I BIH) koji su dominantno dolazili automobilima, dok je drastičan pad gostiju iz Rusije i zemalja Zapadne Evrope koji dolaze avionom.

Prema dostupnim podacima, do kraja jula najviše gostiju je bilo iz Srbije (216.085 hiljada turista i 1,429 miliona noćenja), zatim iz BiH (103,727 hiljada turista i 561,072 noćenja), na trećem mjestu je Ukrajina (66.033 hiljade turista i 408,726 hiljada noćenja), pa Kosovo (52,735 hiljada turista i 211,303 hiljade noćenja).

Do kraja jula svega 49.028 Rusa posjetilo Crnu Goru, a za isti period 2019. godine bilo ih je 178.424. Ovaj veliki pad je posljedica nedostatka direktne avio linije iz Rusije koje je tamošnja vlast ukinula zbog sankcija koje je nova crnogorska Vlada produžila slijedeći politiku EU. Napori Vlade prije početka sezone da uspostavi avio saobraćaj sa Rusijom nijesu urodili plodom.

Iz Njemačke je do kraja jula boravilo 23.874 turista (83.485 u istom periodu 2019. godine), iz Francuske 9.283 (44.439 do kraja jula 2019. godine), iz Velike Britanije 5.262 (39.072 za sedam mjeseci 2019. godine).

Izostanak gostiju iz Zapadne Evrope posljedica je epidemiološke situacije, ali i smanjene avio dostupnosti države.

Evropska unija je krajem juna, na početku turističke sezone, ukinula restriktivne mjere putovanja za sve države Zapadnog Balkana. Kraj špica sezone i početak postsezone Crna Gora je dočela tako što ju je EU, zbog pogoršanja situacije sa pandemijom, formalno skinula sa liste "bezbjednih zemalja".

Fokusirati se na region

Radulović kaže da su u ovoj sezoni dominirali gosti iz regiona i da sva propaganda u narednom periodu treba da se usmjeri ka privlačenju tih gostiju, jer su organičene avio-linije veliki problem, pogotovo za predsezonu i postsezonu. On objašnjava da avio-kompanije dominantno lete u špicu sezone i da je Crna Gora faktički od oktobra do početka maja nema letove iz većine destinacija iz kojih su dolazili brojni gosti.

"Krucijalni problem koji treba rješavati je avio-povezanost sa emitivnim tržištima u naredne dvije do tri godine. Strane kompanije rade u njihovom interesu, a svjedoci smo koliko je izgubljeno zatvaranjem Montenegro Airlinesa koji je držao važne linije. Tek će vrijeme pokazati koliko smo izgubili u narednim godinima zbog njegovog zatvaranja, a to su stotine miliona eura", ističe Radulović.

Završetkom špica sezone nacionalni avio-prevoznik To Montenegro ukinuo je letove ka Banjaluci i Frankfurtu, a iz kompanije je najavljeno da će na plan letjenja u narednom periodu uticati otvorenost granica, interesovanje turoperatora, situacija sa pandemijom. Od 4.novembra povlači se i nacionalni avio-prevoznik iz Luksemburga Lixair koji je 1.aprila počeo da leti za Crnu Goru.

Iz MER-a nijesu mogli da govore o očekivanjima od postsezone.

"Prema informacijama hotelsko turističke privrede, interesovanje turista sa emitivnih tržišta postoji. Turistički promet u postsezoni će umnogome zavisti od epidemiološke situacije u zemlji i u svijetu. S obzirom na to da je u ovom trenutku epidemiološka situacija kod nas, ali i na strateški važnim emitivnim tržištima izuzetno složena, te da mnoge zemlje najavljuju pooštravanje epidemioloških mjera, ne možemo govoriti o konkretnim očekivanjima za postsezonu, već će biti karakteristične rezervacije u "posljednjem minutu", a sasvim sigurno da će dominirati turisti koji su vakcinisani, pa se donekle mogu kretati bez "straha" od pandemije", objašnjavaju u MER-u.

Otvaranje granica dobar potez

Radulović je istakao da je dobar potez Vlade bio otvaranje granica, a ako nas bude pratila pandemija naredne godine tu poltiku ne treba mijenjati, već se u pripremi naredne sezone fokusirati na kampanju da se što više građana vakciniše.

Iz Centralne banke (CBCG) za "Vijesti" nijesu mogli da saopšte njihove podatke, na osnovu platnog prometa, o tome koliko su u ovoj godini u odnosu za isti period prošle povećani prihodi od stranih gostiju, kao i procjenu o tome koliko se u ovoj godini može prihodovati novca od turizma. "Vijesti" su upućene da odgovore na ova pitanja traže od MER-a.

Prema zvaničnim podacima CBCG, od turizma je prošle godine prihodovano 144 miliona eura.

Za pokazatelje uspješnosti sezone MER navodi naplatu prihoda od PDV-a u junu i julu u iznosu od 148,8 miliona, tri odsto više nego u uporednom periodu 2019. godine kada je ostvareno 143,3 miliona eura. Za dokaz uspješne turističke sezone ističu suficit budžeta u junu i julu od 44,3 miliona eura, kao i podatak da je Uprava policije od prvog juna do 31. avgusta na svim graničnim prelazima registrovala ulazak 2.573.062 stranca, dok je u istom periodu 2019. godine ta brojka bila 3.260.692.

Automobili zamijenili avione

U najvećoj hotelskoj grupaciji "Budvanskoj rivijeri" zadovoljniji su rezultatima, imajući u vidu da je početak turističke sezone zavisio od propisanih epidemiloških mjera i otvaranja granica i da su pojedine hotele otvorili tek u junu.

"Uzimajući u obzir da u realnim tokovima ostvarujemo i do 450.000 noćenja sa preko 70.000 gostiju broj turista u ovoj godini je manji u odnosu na rekordnu 2019. godinu. Ali, ohrabruje činjenica da smo na nivou planiranog broja noćenja za ovu godinu. U julu i avgustu kada su svi hoteli radili punim kapacitetom ostvareno je više od 90 odsto noćenja u odnosu na 2019. godinu", kazala je za "Vijesti" direktorka marketinga "Budvanske rivijere" Sanela Kahrović, ne navodeći konkretne cifre.

Prema njenim riječima dobra popunjenost u julu i avgustu će doprinijeti ukupnom poslovnom rezultatu, dok najave za postsezonu ulivaju opravdani pozitivizam da će i ukupni prihodi biti na planiranom nivou za 2021. godinu.

U "Budvanskoj rivijeri" ovogodišnju sezonu su zbog pandemije obilježile rezervacije "u posljednjem minutu", te rekordan broj gostiju koji su došli automobilima. Prethodnih godina je gotovo 90 odsto gostiju dolazilo avionima, jer je veliki broj čarter letova najvećih svjetskih turoperatora realizovan sa ovom hotelskom grupacijom.

Iz kompanije kažu da su spremili dobre uslove za produžetak turističke sezone sa cjenovnim popustom od 10 odsto i specijalnim uslovima za boravak djece.

Izraelci vole Kolašin

U Turističkoj organizaciji (TO) Kolašina ističu da su zadovoljni ovogodišnjom sezonom gdje su najveći broj noćenja ostvarili domaći gosti, a stranci čine 25 odsto.

Direktor TO Kolašin Aleksandar Vlahović kaže za "Vijesti" da je stranaca najviše bilo iz regiona i Izraela.

On je naveo da su u julu hotela bila popunjeni u nivou od 80 odsto, dok je u avgustu popunjenost hotelskog i privatnog smještaja (soba i apartmana za izdavanje) bila potpuna.

Vlahović kaže da u postsezoni, prema informacijama koje dobijaju od hotelijera, postoje rezervacije do kraja ovog mjeseca i za početak oktobra, ali će sve zavisiti od aktuelnih mjera i epidemiološke situacije.

U TO Kolašin u postsezoni, ističe Vlahović, teško mogu očekivati veći broj gostiju, jer su prije korone najveći udio ostvarivali gosti iz Zapadne Evrope, Izraela i Kine, na koje sada zbog koronavirusa ne mogu računati.

Cijene ne prate kvalitet usluge

Direktorka Turističke organizacije (TO) Žabljak Vanja Krgović Šarović kazala je da su imali neočekivano dobru sezonu i da su u privatnom smještaju zabilježili oko 13.000 turista, što je u odnosu na rekordnu 2019. godinu 13 odsto više.

"Ovi podaci se odnose na registrovane turiste. Značajan broj turista nije identifikovan. Prema našoj procjeni, oko 30 odsto turista ostaje još u sivoj ekonomiji. Za kolektivni smještaj nemamo obrađene podatke Monstata. Naplaćena boravišne taksa, za period jun, jul, avgust, veća je za 13.000 eura nego prošle godine. Na ovaj porast naplate, dodatno su uticali vaučeri za prosvjetne i zdravstvene radnike, kao i besplatni PCR i antigenski testovi ", kazala je Krgović Šaranović. I ona potvrđuje da je popunjenost zvaničnog smještaja od 20. jula do 20. avgusta bila stopostotna.

U TO Žabljak kažu da je postsezona relativno dobra imajući u vidu ograničenja u putovanju i potrebna testiranja koja ograničavaju putovanja.

"Trenutno imamo oko 25 odsto popunjenost kapaciteta i uglavnom su to strani turisti", kazala je Krgović Šarović.

Ona je istakla da je najviše primjedbi turista bilo na cjenovnu politiku i da su ugostiteljske usluge prilično visoke u odnosu na ponuđeni kvalitet što ukazuje na potrebu podizanja kvaliteta usluga.

Hrvatska prelazi 12 miliona dolazaka

U regionu dobre rezultate turističke sezone zabilježila je Hrvatska koja, kako su kazali "Vijestima" u Hrvatskoj turističkoj zajednici (HTZ), je do sada ostvarila više od 12 miliona dolazaka i više od 77 miliona noćenja. To, u odnosu na isto razdoblje 2020. godine, predstavlja rast od 66 posto u dolascima i 50 posto u noćenjima. Dostignuto je 77 odsto rezultata iz 2019. godine, mjereno ostvarenim noćenjima.

Direktor HTZ Kristjan Staničić kaže da bi govorili o konačnim rezultatima ovogodišnje sezone valja pričekati kraj godine, budući da je u toku vrlo dobra postezona.

Prema njegovim riječima, u špicu ljetne sezone gotovo da i nije bilo slobodnih kapaciteta, posebno u hotelima i kampovima i kvalitetnim kuća za odmor, pa je sigurno da će se ovi trendovi pozitivno odraziti i na prihode.

"Tačni finansijski pokazatelji biće poznati početkom iduće godine, no sigurno je da će prihod biti značajno veći od lanjskog i to je smjer koji želimo zadržati i iduće godine, odnosno sve do potpunog oporavka turističkog sektora", istakao je Staničić.

On je kazao da i podaci iz septembra pokazuju da sezona u Hrvatskoj traje, da su do sada u ovom mjesecu imali više od 1,2 miliona dolazaka i više od 8,4 miliona noćenja. To je 232 odsto više dolazaka i 148 posto više noćenja nego u istom razdoblju protekle godine.

"U zemlji trenutno boravi oko 400 hiljada turista, dok ih je lani u ovo vrijeme bilo oko 150 hiljada", kazao je Staničić.

Hrvatska nije imala politiku otvorenih granica, već je ulazak bio moguć uz neki od testova ili potvrdu o vakcinaciji.

Marija MIRJAČIĆ