Više od hiljadu nezaposlenih žena i mladih osposobljeno za pokretanje i razvoj preduzetništva, kao i pisanje biznis plana, tokom trogodišnjeg sprovođenja Operativnog programa “Razvoj ljudskih resursa” 2012-2013.

Ministar rada i socijalnog staranja Kemal Purišić naveo je da je Program počeo da se realizuje u decembru 2014. godine, a zvanično se završava 31. decembra ove godine.

„Tokom ovog perioda Crna Gora je na raspolaganju imala oko 5,8 miliona EUR za realizaciju prioritetnih aktivnosti, definisanih u Programu, koje su od posebnog značaja, jer podržavaju ključne izazove sa kojima se država, ali i cijela Evropa, suočavaju“, rekao je Purišć na konferenciji za medije o rezultatima Programa.

On je pojasnio da se ti izazovi odnose na oblasti zapošljavanja, obrazovanja, istraživanja i socijalne inkluzije. Ocijenio da je zavidan broj postignutih rezultata tokom sprovođenja Programa

Purišić je, na konferenciji za medije povodom sajma projekata, naglasio i da je više od 300 pripadnika RE populacije prošlo obuku i radionice sa ciljem profesionalnog usavršavanja.

Na sajmu projekata predstavio se i Centar za istraživačko novinarstvo Crne Gore (CIN-CG), koji sa Monitorovim centrom za medije i demokratiju (MCMD) realizuje projekat, zahvaljujući kojem se pružila prilika ljudima iz RAE zajednice da se obuče za poslove u medijima.

Urednica u Monitoru Milena Perović Korać kazala je da da je projekat omogućio mladima iz RAE zajednice da ispričaju priče o sebi i problemima populacije, ali i javnosti da bolje razumije njihove probleme, pomogne i otvori im vrata.

“Te priče su svakako opomena i podsjećanje nadležnih da su tu da bi ovo društvo bilo društvo jednakih. Osim dobrih novinarskih priča koje su polaznici napravili, u okviru projekta emitovane su i TV emisije koje je prvi put u istoriji crnogorskog televizisjkog novinarstva vodio pripadnik RAE populacije Elvis Beriša. U nastavku projekta realizovaćemo još emisija i objaviti još tekstova, a krajnji cilj je svakako bolje društvo za sve nas. Sasvim sigurno da je ovaj projekat bar jedan korak ka tom cilju”, kazala je Perović Korać.

Sajam projekata, koji se realizuju u okviru Operativnog programa “Razvoj ljudskih resursa 2012 - 2013” održaće se u utorak u Hotelu CentreVille u Podgorici.

Iz Ministarstava rada i socijalnog staranja je saopšteno da su izlagači na sajmu nosioci projekata i da će od 11 do 14 sati da predstave rezultate, sprovedene aktivnosti i informišu posjetioce kako su iskorišćena sredstva iz tog Programa.

“Ukupna raspoloživa sredstva za Operativni program iznose 5.803.344,00 eura, od čega su 4.932.839.00 eura sredstva EU (IPA), dok se 870.505,00 eura finansira iz državnog budžeta Crne Gore”, piše u saopštenju.

Iz Ministarstva su naglasili da je u završnoj fazi realizacija 40 projekata iz oblasti tržišta rada, obrazovanja, nauke i socijalne inkluzije sa ciljem osposobljavanja i obrazovanja i zapošljavanja ranjivih grupa (mladi, žene, dugoročno nezaposleni, lica sa invaliditetom i pripadnici RE populacije).

Cilj projekata je i razmjena znanja i unapređenja saradnje između akademske i biznis zajednice, malih i srednjih preduzeća i nevladinih organizacija, kao i modernizacije obrazovnih programa uz nabavku opreme za srednje stručne škole.

Povodom teksta "Rusiji s ljubavlju"  (http://www.cin-cg.me/novi-medijski-blok-rusiji-sa-ljubavlju/), koji je napisan u okviru  projekta  "Istražujem za M(e)NE  i EU", reagovao je urednik portala Sedmica Donko Rakočević.

Reagovanje Rakočevića prenosimo u cjelosti:

Јуче се на порталу „Вијести“ појавио текст под насловом „Нови медијски блок у Црној Гори: Русији с љубављу“ и наднасловом: „У Подгорици ове године покренуто пет проруских сајтова“. Тај текст је настао, како на његовом крају пише, у склопу пројекта „Istražujem za M(e)NE i EU, koji realizuje Centar za istraživačko novinarstvo Crne Gore (CIN-CG) u saradnji sa BIRN (Balcan Investigative Reporting Network) Srbija, uz finansijsku podršku EU“.

У припреми тог истраживања, контактирала ме је Душица Томовић која се представила као новинар BIRN Srbija, са неколико питања о утицају Русије на медијски простор у Црној Гори, те о уређивачкој политици „Седмице“. Од цијеле моје исписане странице, објавила је једну једину реченицу: „Више смо култоролошки оријентисани ка Русији и генерално ка Истоку, али у политичком смислу подједнако смо критични и према Москви и према ЕУ и САД.“

Цензурисан је наставак те реченице, гдје сам аргументовао оно што сам рекао, а то је: „Имали смо више коментара у којима смо изнијели негативан однос према гајењу култа личности, мислећи прије свега на љубав према Путину, а критиковали смо и скорашње постављање, у центру Москве, споменика Стаљину, Лењину и другим аутократама из руске историје, те посебно петокраку која је и даље један од омиљених симбола у Русији.“

Дакле, електронски магазин ‘Седмица’ не може се сматрати проруским, посебно не у смислу како ово истраживање подмеће, стављајући у исти кош све портале који нијесу по укусу еуроатлантских плаћеника у црногорским и србијанским медијима.

‘Седмица’ се прије свега ослања на темеље историјске Црне Горе (православље, ћирилицу, Црнојевиће, Његоша, Стефана Митрова Љубишу, Марка Миљанова…), али и на културно наслеђе свеколиког православног свијета, посебно Византије на чијим вриједностима је до скора почивала и Европа.

У духу најгоре комунистичке пропаганде из 1948. године, ауторка Душица Томовић направила је тенденциозан текст, боље рећи памфлет, у којем се бавила наводним проруским медијима у Црној Гори, гдје је стрпала и ‘Седмицу’. Водила се Брозовом резоном из времена Информбироа: „Ко није с нама, тај мора да је за Русију…“

А једини прави одговор на главно питање из њиховог истраживање је да је руски утицај на медије у Црној Гори – миноран, и ни у ком смислу се не може мјерити са западним који је материјализован у различитим облицима, о чему и сами најбоље знате.

Донко Ракочевић

Уредник портала Седмица

If Russia really is investing heavily in an army of bots, hackers and fake news sites to affect the outcome of elections everywhere from the US to Germany, it doesn’t need to waste any money doing the same in Montenegro, where Moscow’s agenda is well-represented by local media.

After the country joined NATO in June, the pro-Russian sentiments of Serbs living in Montenegro who were against membership of the Western military alliance have not diminished; nor have those of their compatriots in Serbia.

At least five new websites with pro-Russian agendas have been launched in the Montenegrin capital Podgorica this year; the latest of them was Ujedinjenje (Unification).

Gaining in popularity, active on social media and quoted by mainstream media in Montenegro, they all carry content that promotes the Kremlin political line, which is against NATO and the Montenegrin government, and support one or another of the Serb opposition parties in Montenegro.

Research by BIRN and CIN-CG has shown that the founders of these sites are not Russian media moguls or officials tasked with spreading propaganda, but local journalists, representatives of pro-Russian organisations or supporters of the Montenegrin opposition. No Russian-owned media were registered last year in Montenegro.

The founders of the new websites say they lack staff and sometimes struggle to pay contributors – but insist that they receive no Russian money.

“We never asked for or received any money from the Russians,” said Dobrilo Dedeic, the owner of the Ujedinjenje site and a former Montenegrin MP.

“We work with very modest funds, myself and a few people who share the same beliefs. Sometimes with no money at all,” he added.

Ujedinjenje supports the unification of Serbia, Montenegro and Bosnia’s Serb-dominated entity Republika Srpska, which it sees as a single ethnic space that should have even closer ties with Russia.

This idea is echoed by dozens of similar right-wing websites that were launched in Belgrade in 2015 and 2016. Content is exchanged regularly between the Montenegrin and Serbian sites and often the same contributors write for multiple outlets.

All the Belgrade-based sites heavily reuse content produced in the Serbian language by Russian media – the Sputnik agency, online outlet NewsFront and the website Russia Beyond.

These Russian outlets appeared in the Balkans two years ago, when Montenegro was negotiating its way towards NATO membership; they opened headquarters in Belgrade and engaged contributors from Podgorica.

Some analysts argue that Russia’s media strategy is to feed Montenegrin outlets with pro-Moscow news from sites like Sputnik in Serbian, giving it more impact because it is republished in a local context.

Others say that the new Montenegrin sites are not part of a Russian strategic plan, but more of an authentic local response that reflects the bitter internal political divisions within Montenegro.

The most recent opinion survey carried out by the Centre for Democracy and Human Rights in June, just after Montenegro joined NATO, suggested that 39.8 per cent of the population of Montenegro still opposed the country being a member of the Western alliance.

Alleged Russian-backed plot

The centuries-long friendship between Montenegro and Russia first cooled in March 2014, when Montenegro took the EU’s lead and imposed sanctions on Russia.

Before that, the country had been experiencing an influx of Russians visiting as tourists, buying properties, and about 13,000 of them settling permanently on the Montenegrin coast.

Russian media interest in the country started to grow in the second half of 2015, when the strongest opposition alliance, the Democratic Front, organised protests across the country demanding the resignation of the government led by veteran Prime Minister Milo Djukanovic who wanted to join NATO and align the country directly with the West.

The interest continued in 2016, after nationwide polls in October and what the authorities claimed was a Russian-backed coup attempt on election day, with the intention of killing Djukanovic, preventing the country joining NATO and bringing the pro-Russian Democratic Front alliance into power.

The Montenegrin prosecution claimed two Russians believed to be members of the military intelligence agency GRU were the main suspects in the case. Twenty mostly Serbian citizens were arrested on charges of terrorism and attempting to stage a coup.

Two opposition leaders from the Democratic Front, Andrija Mandic and Milan Knezevic, are now standing trial for their alleged involvement in the alleged plot.

These events sharply polarised the public in Montenegro, where the media was already divided between pro- and anti-government.

The new pro-Moscow websites offered a ‘third way’, in contrast to the mainstream media, which, whether they support the government or not, are EU-oriented and have no taste for pro-Russian sentiments.

Newcomers growing in popularity

Ujedinjenje, Sedmica, Princip, Nova Rijec and Magazin are the newcomers to Montenegro’s online community, joining the already established and highly popular pro-Russian IN4S.

Most of them post their content in Serbian to the VKontakte social network, the Russian version of Facebook used by the majority of Russian citizens.

Montenegrin law doesn’t insist on the registration of websites, while sites don’t have pages listing their owners or founders. However it was possible to track them down was possible through their social media activity, or through the crediting of their content by mainstream media.

It is too early to say what kind of influence Nova Rijec and Magazin have, but Sedmica, Ujedinjenje and Princip are growing in popularity.

Sedmica (http://www.sedmica.me/) was launched by a Montenegrin journalist, Donko Rakocevic, eight months ago. It became popular quickly among the country’s Serb community and the Democratic Front’s politicians and supporters because of its interviews with Serbian and Russian politicians, scholars and artists.

Rakocevic himself wrote most of the editorial articles and did the interviews with the opposition leaders.

“We are more culturally oriented towards Russia and the East in general, but in the political sense, we are equally critical towards Moscow as well as the EU and US,” Rakocevic said.

A decade ago, major amounts of Russian money came in to Montenegro, but Rakocevic claimed that not a single rouble of it was spent on local media outlets.

He said he was surprised by the success of the Sedmica site, with thousands people visiting it monthly.

Ujedinjenje  (http://ujedinjenje.com/) started in July, promoting the personal views of its founders, Robert Zizic and Dobrilo Dedeic.

Zizic is a former member of the Montenegrin branch of the Serbian Radical Party of Vojislav Seseslj, who was tried by the UN war crimes tribunal in The Hague, while Dedeic is a former member of a Serbian National Party in Montenegro.

Dedeic said one of the reasons for establishing the site was dissatisfaction with the Russian embassy in Podgorica, because it did not do enough to promote Russian interests and anti-NATO, pro-Serbian ideas.

His partner in Ujedinjenje, Zizic, is the high commander of the Balkan Cossack Army, a branch of the Russian traditionalist military movement.

Zizic also established an ultra-nationalist movement called Srpski odbor Zavjetnici (Serbian Oath Keepers) in Montenegro. He believes that “Russia is the only true, natural ally of Montenegro”. (link for the interview http://www.balkaninsight.com/en/article/montenegro-s-right-wingers-call-for-closer-ties-with-russia-03-15-2016.)

Ujedinjenje has made an impact on the mainstream media; in recent months the site was quoted by a pro-government outlet because it criticised the opposition Democratic Front. LINK(http://portalanalitika.me/clanak/264256/srpska-kuca-u-podgorici-fiinansijska-injekcija-za-stranacke-funkcionere-i-nvo).

“We have big plans if we could provide the resources. For now, we are just online and we plan to open TV Ujedinjenje,” said Dedeic.

‘Surviving on pure enthusiasm’

Princip (https://www.princip.me/crna-gora/) is run by Vladimir Vukovic, a Montenegrin journalist who contributes to several pro-Russian online publications in Belgrade. He regularly writes about what he calls “discrimination against the Serbian community in Montenegro”, NATO and Russia-Montenegro relations.

He said that his outlet survives on the “pure enthusiasm” of him and his friends.

“It would be my honour to get money from Russia, but I did not,” Vukovic said.

“That is what the people from the West cannot understand… that we do something without money and for ideas,” he added.

With a special page dedicated to news and analysis from Russia, Princip is mostly focused on anti-NATO topics. Its slogan declares: “Princip says what others are silent about!”

Apart from news about the activities of Montenegro’s opposition parties, anti-NATO groups and Russian analysts, the website also regularly quotes ultra-right organisations from Serbia such as Zavetnici.

One of the fastest-growing news sites in Montenegro is IN4S, considered to be close to the Democratic Front because some of its contributors are members and supporters of the alliance.

Gojko Raicevic, the editor and founder of the IN4S website, said that it was created to promote and protect Serbs’ interests in Montenegro and to respond to the “aggressive US propaganda that is spreading through the Montenegrin media”.

Raicevic also heads an anti-NATO coalition comprising several NGOs called ‘No to War, No to NATO’. During the US presidential elections last year, his IN4S website launched a campaign urging Serbian-Americans to vote for Donald Trump because he was “a friend of the Russians and Serbs”.

IN4S has become one of the mainstream outlets, along with daily newspapers Vijesti and Dan and several local broadcasters, that have been publishing insider information from pro-Russian parties.

Its articles and investigations about the alleged coup attempt are often quoted by other local and regional media; in recent months, it has also published dozens of interviews with Moscow-based academics and Kremlin officials.

IN4S’s interviews and articles are often mentioned during the coup case trial, which started in May, with the defence lawyers demanding the prosecution and court investigate the website’s revelations and its claims about the state’s role in what they claimed to be a ‘fake case’.

IN4S’s posts are regularly shared and promoted by another opposition leader, Nabojsa Medojevic, and by many other MPs from the Democratic Front.

Pro-Russian messages from Belgrade

Pro-Russian and right-wing websites such as Vostok, Fakti, Kremlin.rs, SrbinINFO, Veseljenska, Nacional.rs and many others that were founded in Serbia are also popular among the pro-Russian readership in Montenegro.

“Their newsrooms are small, only a few people, plus friendly contributors, mostly writing for free,” a Montenegrin contributor to a Belgrade-based site, who asked to remain anonymous, told BIRN/CIN-CG.

“They oppose [Serbian President] Aleksandar Vucic, who they perceive as a friend of the West and suspect could betray Kosovo,” the contributor added.

Their stories are circulated on social networks and republished by local Montenegrin websites, and they also carry content from Montenegrin sites and Russian media in the Serbian language.

“Our articles are regularly republished by all the patriotic sites in Serbia, such as SerbINFO, Vaseljenska... that are also critical towards the Serbian government,” said Dedeic from Ujedinjene.

Fakti and Vostok sites in Serbia share same pro-Russian editorial policy.

Vostok, which describes its content as “news from Russia in the Serbian language”, covers Montenegrin news extensively with items mostly relating to Serbian Orthodox Church in the country and the opposition Democratic Front.

In August, Vostok published a comment article by Democratic Front leader Andrija Mandic (http://www.vostok.rs/index.php?option=btg_novosti&catnovosti=5&idnovost=103292&Polozaj-Srba-u-Crnoj-Gori-%E2%80%93-aktuelni-trenutak-i-predlog-buduceg-djelovanja) alleging ethnic, religious and linguistic discrimination against Serbs in Montenegro.

The Belgrade-based Fakti website has a similar editorial policy when it comes to Montenegro and what right-wingers see as its ‘anti-Russian’ government.

According to the website’s homepage, Fakti mainly covers anti-NATO and Orthodox Church topics from Montenegro.

Seeing an opportunity in the Balkans

Marat Guelman, a Moscow art dealer who now lives in Budva, is the most prominent member of the Russian community in Montenegro and the organiser of several high-profile cultural events in the country.

Guelman, who left Moscow because he opposes Putin, told BIRN and CIN-CG that he believes that the real Russian foreign policy influence is exerted on the Balkans by Russian mainstream media that publish or broadcast in the Serbian language.

“Russian media that have been printed in Montenegro for years have been shut down or are just printing periodically, but significant impact is actually coming through Russian media and websites with local branches’ headquarters in Belgrade,” Guelman said.

Russia’s Sputnik news agency arrived in Belgrade in 2015, and since then it has become a major supplier of often highly anti-Western content to outlets in Serbia and Montenegro, according to a European Parliament report in July (http://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/ATAG/2017/608627/EPRS_ATA(2017)608627_EN.pdf).

The Russian government-owned newspaper Rossiyskaya Gazeta has meanwhile been licensing its Russia Beyond publication for foreigners to the Balkans.

It is printed as a supplement called Ruska rec and distributed monthly with influential Serbian daily newspaper Politika, weekly magazine Nedeljnik and for almost a year with the Montenegrin daily Dan, the paper with the highest circulation in Montenegro.

Explaining the decision to publish Ruska rec in Montenegro, Dan’s editor-in-chief Nikola Markovic told BIRN and CIN-CG that the partnership project, in which the Moscow publishing company offers content and the Montenegrin paper is responsible for the printing and distribution, was initiated by the Russian side.

Rossiyskaya Gazeta also launched an edition of its Russia Beyond website in Serbian in 2016. In the past months, it has increased its coverage from Montenegro and has hired contributors. (https //rs.rbth.com/).

Yevgeny Abov, who is the deputy director of Rossiyskaya Gazeta, said in an interview with the Croatian daily Vecernji list in July that the project was launched to improve the “image of Russia in the world and in the Balkans”.

Research published in February by the US-based Foundation for Defense of Democracies entitled ‘Russian Information Operations in the Western Balkans’ (http://www.defenddemocracy.org/media-hit/john-cappello-russian-information-operations-in-the-western-balkans/), said the Russians “clearly identified an opportunity” when deciding to launch Serbian-language media from Belgrade.

Content from sources like Sputnik and Russia Beyond is republished on an almost daily basis by mainstream Serbian, Montenegrin and Bosnian Serb media outlets.

“The tone is strongly anti-NATO and anti-EU. And the veracity is often questionable, at best,” the Foundation for Defense of Democracies report said.

Another piece of research by the US-based Center for International Media Assistance in 2016, about Russia’s penetration of the media space, said that the number of media outlets registered locally in both Montenegro and Serbia was increasing, as was Russian-sponsored content in the local press. (http://www.cima.ned.org/blog/serbia-and-montenegro/)

“Media influenced by Russia contribute to a fragmented picture of the world in which news is tailored to Russian political and economic interests, and the people of Serbia and Montenegro are left with increasingly unreliable information,” the report said.

However some argue that Russian media have more impact when their stories are republished by local outlets, thus making their message appear more credible.

The US-based Bulgarian academic Dimitar Bechev (https://www.amazon.com/Rival-Power-Russia-Southeast-Europe/dp/030021913X) told BIRN and CIN-CG that in the Balkans, local media sometimes reproduce or recycle talking points from Russia on their own initiative, rather than taking direct orders from Moscow.

“Of course, there are Russian media outlets such Sputnik, but they are not as influential as the [local] pro-Russian ones,” Bechev said.

There is however Russian investment in Serbian-language versions of outlets like Sputnik, which shows that Moscow remains committed to promoting its worldview to what it hopes is a receptive audience in the Balkans.

But in Montenegro, which remains split over NATO and EU membership, the lead is being taken by local media that oppose the current government’s pro-Western policies and want the country to adopt a more Russia-friendly direction.

Russian-Language Papers Target Tourists

According to the official data from the Ministry of Culture, 15 printed media in the Russian language have been registered in Montenegro since 2006. The founders of a majority of those outlets are Russian citizens and their bases are in the resort of Budva.

These media do not deal with politics, but rather with issues related to the life of the Russian diaspora in the country. At the peak of the Russian business boom in Montenegro from 2008 to 2012, editions of the popular Russian newspapers Komsomolskaya Pravda and Argumenty i Facty were also printed in the country, but they were both closed down in 2015.

Russia-Montenegro Relations in Brief

Mainly Slavic in ethnicity and mainly Orthodox in religion, Montenegro has a long history of close relations with Moscow, dating back to the reign of Tsar Peter the Great.

Russia then took the small Orthodox principality under its protective wing. Moscow has repeatedly said that Montenegro’s ambitions to join NATO counter to centuries of ‘fraternal relations’ between the two nations.

According to Russian diaspora organisations, around 12,000 Russians are permanent residents in Montenegro. Russian nationals own almost 30 per cent of the foreign companies in the country, according to the MONSTAT state statistics bureau.

For years, Montenegro has been labelled the ‘Russian VIP resort’, the preferred destination of oligarchs.

Russians are still the most numerous foreign tourists in the country. Around 300,000 Russians visit the country each year, making more than a million overnight stays.

Some surveys suggest that more than 40 per cent of real estate in Montenegro now belongs to Russians, mainly to politicians and billionaires.

Russia has also for many years been the biggest single source of foreign direct investment. It accounts for nearly a third of foreign direct investment in Montenegro.

Promoting Slavic Brotherhood Online

Katehon, the website of Russian tycoon Konstantin Molofeev, has also added its voice to the online glorification of Slavic brotherhood. Run from Moscow, the site has translations of selected articles in Serbian and targets Serbs in Montenegro and Serbia.

Molofeev, a 42-year-old investment fund founder, has been described by Western media as having links to the Russian Church and Russian President Vladimir Putin. He has reportedly  developed strong ties with Montenegro and its pro-Russian opposition.

In September 2014, an international gathering in Moscow devoted to ‘traditional family values’ was sponsored by Malofeev, and hosted by the tycoon and Strahinja Bulajic, a Montenegrin MP from the opposition Democratic Front.

His TV Constantinople in Moscow has broadcast several interviews with the Front’s politicians, including one of its leaders Andrija Mandi.

Although banned from entering in Montenegro in 2015 for being on the list of Russian citizens who are under sanctions from the EU over the Crimea annexation, Molofeev financed a religious ceremony in April 2015 which involved fire being carried from Moscow to Cetinje’s Serbian Orthodox Church monastery.

Malofeev’s support won him a blessing from the Serbian metropolitan in Montenegro, Amfilohije.

The board of directors of his Katehon site includes Alexander Dugin, a hardline nationalist who believes Russia is the successor to the Byzantine Empire.

Samo ove godine u Podgorici je pokrenuto najmanje pet proruski orijentisanih veb-sajtova, od kojih posljednji Ujedinjenje, iako je zemlja pristupila NATO-u u junu.

Možda Rusija ulaže značajna sredstva u armiju „botova“ i hakera da bi uticala na izbore od Amerike do Njemačke, ali u Crnoj Gori za tim nema potrebe.

Osnivači tih veb-sajtova kažu da nemaju mnogo zaposlenih i da nerijetko imaju problema da plate saradnike, ali ipak na Rusiju gledaju kao na velikog spasioca. Insistiraju na tome da apsolutno nikakav ruski novac ne pristiže u njihovu kasu.

Ovi sajtovi - sve popularniji, aktivni na društvenim mrežama i citirani u vodećim medijima u Crnoj Gori – prenose sadržaje koji promovišu zvaničnu politiku Kremlja protiv NATO-a i crnogorskih vlasti, te podržavaju neku od opozicionih partija Srba u Crnoj Gori.

Istraživanje CIN-CG/BIRN-a je pokazalo da osnivači tih sajtova nijesu ruski medijski magnati ili zvaničnici zaduženi za širenje ruske propaganda, već lokalni novinari, predstavnici proruskih organizacija ili simpatizeri crnogorske opozicije. Prošle godine nijedan medij u ruskom vlasništvu nije registrovan u Crnoj Gori.

Vlasnik veb-sajta Ujedinjenje i bivši crnogorski poslanik Dobrilo Dedeić kaže: „Od Rusa nikada nijesmo tražili niti smo ikada primili novac. Radimo uz veoma skromna sredstva, nekolicina ljudi i ja, dijelimo ista uvjerenja. Nekada apsolutno bez ikakvog novca.“

Uređivačka politika Ujedinjenja podržava jedinstvo Srbije, Crne Gore i Republike Srpske, koje oni vide kao jedan etnički prostor koji bi trebalo da ima još tješnje veze sa Rusijom.

Tu ideju promoviše i desetak sličnih desničarskih sajtova koji su tokom 2015. i 2016. pokrenuti u Beogradu. Crnogorski i srpski sajtovi redovno razmjenjuju sadržaje, a isti saradnici često pišu za njih.

Svi ovi sajtovi svesrdno koriste sadržaje koje na srpskom jeziku prave vodeći ruski mediji - agencija Sputnjik, onlajn mediji NewsFront i Russia Beyond.

Ruski mediji su pristigli u region prije dvije godine kada je Crna Gora pregovarala o svom putu u NATO, otvorili su kancelarije u Beogradu i angažovali dopisnike iz Podgorice. Političari iz vladajuće koalicije u Srbiji često daju intervjue ovim medijima, koji se kasnije citiraju, ne samo na lokalnim sajtovima, nego i u svim vodećim medijima u regionu.

Neki analitičari tvrde da je medijska strategija Rusije uspjela da postigne uspjeh u Crnoj Gori i regionu, preko svojih medija,  a da pritom u lokalne medije nije uložila ni jedan jedini dinar. Drugi pak kažu da su novi sajtovi u manjoj mjeri dio ruskog strateškog plana, a više autentična lokalna reakcija na oštre unutrašnje podjele.

Posljednje istraživanje, iz juna mjeseca ove godine, koje je sproveo Centar za demokratiju i ljudska prava - CEDEM, pokazuje da se 39,8 odsto ljudi u Crnoj Gori i dalje protivi činjenici da je zemlja pristupila NATO-u.

Sve popularniji

Ujedinjenje, Sedmica, Princip, Nova Riječ i Magazin su novajlije u crnogorskoj onlajn zajednici koje su se pridružile prethodno osnovanom, a sada već veoma popularnom prosrpskom i proruskom IN4S.

Većina ima svoje naloge na društvenoj mreži VKontakte, verziji Fejsbuka koju koristi većina Rusa. Tu se sadržaj dijeli i promoviše na srpskom jeziku.

Crnogorski zakon ne predviđa registraciju veb-sajtova, dok na sajtovima nema imena osnivača. Moguće ih je identifikovati ili kroz prisutvo na društvenim mrežama ili tako što ih citiraju glavni mediji, kada prenose njihov sadržaj.

Mada je prerano govoriti o tome kakav uticaj sajtovi Nova riječ i Magazin imaju, Sedmica, Ujedinjenje i Princip postaju sve popularniji.

Sedmicu je prije osam mjeseci pokrenuo crnogorski novinar Donko Rakočević. Zahvaljujući intervjuima sa srpskim i ruskim političarima, akademicima i umjetnicima, ovaj sajt je veoma brzo postao popularan među članovima srpske zajednice i političarima i pristalicama Demokratskog fronta.

Rakočević je lično napisao većinu komentara i intervjua sa opozicionim liderima.

„Više smo kulturološki orijentisani ka Rusiji i generalno ka Istoku, ali u političkom smislu podjednako smo kritični i prema Moskvi i prema EU i SAD“, kaže Rakočević.

Prije deset godina u Crnu Goru je stigao značajan ruski kapital, ali on tvrdi da ni jedan jedini dolar nije otišao u medije.

Rakočević je iznenađen uspjehom sajta, za koji kaže da ga mjesečno posjećuje hiljade ljudi.

Veb-sajt Ujedinjenje počeo je sa radom u julu, promovišući nacionalističke stavove svojih osnivača, Roberta Žižića i Dobrila Dedeića.

Žižić je bivši član crnogorskog ogranka Srpske radikalne stranke Vojislava Šešelja, dok je Dedeić bivši član Srpske narodne stranke u Crnoj Gori.

Jedan od razloga za pokretanje sajta bilo je Dedeićevo nezadovoljstvo ruskom ambasadom u Crnoj Gori za koju kaže da nije dovoljno promovisala ruske interese i anti-NATO i prosrpske stavove.

Robert Žižić je visoki oficir tvrdolinijaške Balkanske kozačke vojske, ogranka ruskog tradicionalnog vojnog pokreta. Takođe je osnovao i ultranacionalistički pokret Srpski odbor Zavjetnici u Crnoj Gori. Mišljenja je „da je Rusija jedini pravi, prirodni saveznik Crne Gore“. (link za intervju http://www.balkaninsight.com/en/article/montenegro-s-right-wingers-call-for-closer-ties-with-russia-03-15-2016.)

Sajt su u nekoliko puta citirali provladini mediji zbog kritika na račun Demokratskog fronta (link: http://portalanalitika.me/clanak/264256/srpska-kuca-u-podgorici-fiinansijska-injekcija-za-stranacke-funkcionere-i-nvo).

Dedeić objašnjava: „Imamo velike planove, samo kada bismo mogli da obezbijedimo sredstva. Za sada smo samo onlajn i planiramo da pokrenemo TV Ujedinjenje“.

Pišu o Rusiji iz „čistog entuzijazma“

„Na čelu informativnog portala Princip (https://www.princip.me/crna-gora/) nalazi se Vladimir Vuković, crnogorski novinar i saradnik nekolicine proruskih onlajn publikacija u Beogradu. Redovno piše o „diskriminaciji srpske zajednice u Crnoj Gori“, o NATO-u i o odnosima između Rusije i Crne Gore.

On kaže da njegov sajt funkcioniše zahvaljujući „čistom entuzijazmu“ njega i njegovih prijatelja.

„Da sam ikad dobio pare od Rusije to bih svima rekao i bila bi mi čast, ali nijesam,“ kaže Vuković.

„To je ono što ljudi sa zapada ne razumiju...da mi nešto radimo bez novca i za ideju“, kazao je Vuković koji navodi da mu je čast što ga prepoznaju kao rusofila.

Sa posebnom stranicom koja je posvećena vijestima i analizama iz Rusije, Princip pretežno obrađuje anti-NATO teme i poručuje: „Princip govori ono što drugi prećutkuju!“.

Pored vijesti o aktivnostima crnogorskih opozicionih partija, anti-NATO grupa i ruskih analitičara, ovaj sajt takođe redovno citira ultradesničarske organizacije iz Srbije, poput Zavetnika.

Jedan od najbrže rastućih informativnih portala u Crnoj Gori je IN4S. Smatra se da je ovaj medij blizak Demokratskom frontu zato što su neki od njegovih saradnika članovi ili pristalice ove koalicije.

Urednik i osnivač veb-sajta IN4S, Gojko Raičević, kaže za CIN-CG/BIRN da je ovo glasilo napravljeno iz potrebe da se promovišu i zaštite srpski interesi u Crnoj Gori kao i da se odgovori na „agresivnu propagandu SAD koja se širi preko crnogorskih medija“.

Raičević se takođe nalazi i na čelu anti-NATO koalicije nekolicine nevladinih organizacija pod nazivom „Ne u rat, ne u NATO“. Tokom predsjedničkih izbora u SAD prošle godine njegov sajt IN4S pokrenuo je kampanju pozivajući Srbe da glasaju za Donalda Trampa zato što je on „prijatelj Rusa i Srba“.

IN4S je postao jedan od vodećih elektronskih medija, objavljujući insajderske informacije iz proruskih stranaka.

Njegove tekstove i istraživanja vezano za navodni pokušaj državnog udara često citiraju drugi lokalni i regionalni mediji; u proteklih nekoliko mjeseci objavio je na desetine intervjua sa moskovskim akademicima i zvaničnicima Kremlja.

Intervjui i tekstovi IN4S često se pominju na suđenju za pokušaj državnog udara koje je počelo u maju ove godine, dok advokati odbrane zahtijevaju od tužilaštva i suda da istraže nalaze i tvrdnje veb-sajta o ulozi države u onome za šta oni tvrde da je „lažni slučaj“.

Opozicioni lider Nebojša Medojević, kao i mnogi drugi poslanici iz redova Demokratskog fronta, redovno dijele na društvenim mrežama i promovišu sadržaje koje objavljuje IN4S.

Proruske poruke dolaze i iz Beograda

Mada osnovani u Srbiji, proruski i desničarski sajtovi kao što su Vostok, Fakti, Kremlin.rs, SrbinINFO, Veseljenska, Nacional.rs i mnogi drugi popularni su kod proruske publike u Crnoj Gori.

„Njihove redakcije su malene, svega nekoliko ljudi i prijateljski nastrojeni saradnici, uglavnom pišu besplatno. Protiv su srpskog predsjednika Aleksandra Vučića koga vide kao prijatelja Zapada i smatraju da bi mogao da izda Kosovo“, jedan od saradnika beogradskih sajtova koji je insistirao na anonimnosti je kazao CIN-CG/BIRN-u.

Njihove publikacije cirkulišu društvenim mrežama gdje se i komentarišu, prenose ih lokalni crnogorski sajtovi, a takođe objavljuju i sadržaje crnogorskih sajtova i ruskih medija na srpskom čija se sjedišta nalaze u Beogradu.

Dedeić iz Ujedinjenja kaže: „Naše tekstove redovno prenose svi patriotski sajtovi u Srbiji i na sjeveru Kosova, poput SerbINFO, Vaseljenske, Srbi na okupu ... koji su takođe kritički nastrojeni prema srpskim vlastima“.

Sajtovi Fakti i Vostok u Srbiji imaju prorusku uređivačku politiku.

Vostok, koji sebe opisuje kao „vijesti iz Rusije na srpskom jeziku“, detaljno pokriva događaje iz Crne Gore u svojoj rubrici „Region“ i te vijesti se najviše tiču Srpske pravoslavne crkve u zemlji i opozicionog Demokratskog fronta.

U avgustu ove godine Vostok je objavio komentar opozicionog lidera Andrije Mandića (http://www.vostok.rs/index.php?option=btg_novosti&catnovosti=5&idnovost=103292&Polozaj-Srba-u-Crnoj-Gori-%E2%80%93-aktuelni-trenutak-i-predlog-buduceg-djelovanja) koji je ustvrdio da je u Crnoj Gori prisutna etnička, vjerska i jezička diskriminacija Srba.

Kada je u pitanju Crna Gora i njena „anti-ruska vlada“, veb-sajt Fakti ima sličnu uređivačku politiku.

Sudeći po početnoj stranici ovog sajta, Fakti se u Crnoj Gori pretežno bave pokrivanjem anti-NATO tema i onih koje se tiču pravoslavne crkve.

Sputnjik, Russia beyond i Ruska reč – glavni izvor informacija

Ruski disident Marat Guelman, nezvanični lider ruske dijaspore koja živi u Crnoj Gori, trgovac nekretninama i organizator kulturnih događaja, u intervjuu za CIN-CG/BIRN kaže: „Mediji na ruskom jeziku, koji su se godinama štampali u Crnoj Gori zatvoreni su ili se samo periodično štampaju. Pravi uticaj, međutim stiže preko ruskih medija i veb-sajtova čija se lokalna sjedišta nalaze u Beogradu“.

Prema izvještaju Evropskog parlamenta iz jula mjeseca (http://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/ATAG/2017/608627/EPRS_ATA(2017)608627_EN.pdf), ruska novinska agencija Sputnjik došla je u Beograd 2015. godine i od tada je postala vodeći izvor za medije u Srbiji i Crnoj Gori koja isporučuje često izrazito antizapadni sadržaj.

Te iste godine u Beograd je stigla i Rossiyskaya Gazeta, visoko uticajna moskovska novina. Ovu novinu, pod nazivom Ruska reč štampaju u Beogradu uticajni dnevni list Politika i magazin Nedeljnik, a poslednjih godinu dana i najtiražniji crnogorski dnevni list Dan.

Obrazlažući odluku da se izdanje Ruska reč štampa na srpskom, glavni i odgovorni urednik Dana, Nikola Marković, kaže da je ruska strana inicirala partnerski projekat u okviru koga Ruska reč obezbjeđuje sadržaj, a crnogorske novine štampanje i distribuciju.

„Kao i u većini zemalja u regionu, i u desetinama zemalja na svijetu, Dan je odlučio da pokrene projekat“, rekao je Marković.

Rossiyskaya Gazeta pokrenula je u 2016.  godini srpsko izdanje veb-sajta Russia beyond. Tokom proteklih mjeseci ovo izdanje je intenziviralo izveštavanje iz Crne Gore i angažovalo dodatne saradike. (https //rs.rbth.com/).

Zamjenik direktora dnevnih novina Rossijskaja Gazeta, Jevgeni Abov, izjavio je u intervju za hrvatski dnevnik Večernji list u julu ove godine da je projekat pokrenut sa ciljem da se poboljša „slika Rusije u svijetu i na Balkanu“.

Istraživanje Fondacije za odbranu demokratije sa sedištem u SAD iz februara ove godine, koje se bavilo ruskim informativnim aktivnostima na Zapadnom Balkanu (http://www.defenddemocracy.org/media-hit/john-cappello-russian-information-operations-in-the-western-balkans/), kaže da su Rusi „očigledno prepoznali priliku“, te pokrenuli medije na srpskom jeziku iz operativnog centra u Beogradu. Sadržaje iz izvora poput novinskih agencija Sputnjik i Russia Beyond Headlines skoro svakodnevno prenose vodeći srpski, crnogorski i bosansko-srpski mediji.

„Ton je izrazito anti-NATO i anti-EU. Takođe, istinitost je često, u najboljem slučaju, sumnjive prirode“, stoji u izvještaju.

Još jedno istraživanje, ovoga puta Centra za međunarodnu medijsku pomoć iz 2016. godine, koje se bavilo prodiranjem Rusije u medijski prostor, pokazalo je da je broj medija registrovanih lokalno u Crnoj Gori i Srbiji u porastu, kao i sadržaj sponzorisan od strane Rusije u lokalnoj štampi.(http://www.cima.ned.org/blog/serbia-and-montenegro/)

„Mediji pod uticajem Rusije doprinose fragmentarnoj slici svijeta u kom se vijesti kroje po mjeri ruskih političkih i ekonomskih interesa, a ljudi u Srbiji i Crnoj Gori dobijaju sve manje pouzdane informacije“, kaže se u izveštaju.

Analitičar i bivši zamjenik gradonačelnika Budve Ljubomir Filipović navodi da „Rusi nisu odustali od ovog područja, već su samo shvatili da centralizacija napora i pomaganje onlajn medija poput Sputnjika može pomoći da se izvrši uticaj na različite grupe ljudi u bivšoj Jugosaviji gde mogu da vrše propagandu“.

Međutim, neki tvrde da su, ipak, lokalni mediji uticajniji od ruskih.

Bugarski akademik sa sjedištem u SAD i autor knjige „Rivalska sila: Uticaj Rusije u jugoistočnoj Evropi“( https://www.amazon.com/Rival-Power-Russia-Southeast-Europe/dp/030021913X), Dimitar Bečev, izjavio je za CIN-CG/BIRN  da lokalni mediji na Balkanu ponekad jednostavno samoinicijativno u povoljnom svjetlu reprodukuju ili recikliraju teme i stavove koji potiču iz Rusije, te da to ne čine na osnovu nekih direktnih naređenja iz Moskve.

„Naravno, tu su ruski mediji kao Sputnjik ali nijesu tako uticajni kao lokalni proruski,“ dodaje on.

Marat Guelman, koji je otišao iz Moskve zbog nesuglasica sa Putinom te pronašao svoj drugi dom u Budvi, nije mogao da pobjegne i od lokalnih rasprava oko medijskog uticaja Moskve i navodnog državnog udara.

Komentarišući članstvo Crne Gore u NATO-u i interne podjele oko toga, Guelman je rekao:

„Kremlj nije baš bio srećan zbog onoga što se dogodilo u Crnoj Gori, ali je imao netačne informacije. Oslonili su se na pogrešne ljude i mislili su da je Crna Gora poput Krima... gdje je 90 posto ljudi proruski orijentisano. U Crnoj Gori stvari su mnogo složenije.“

„Ne vjerujem da će Rusija napustiti ovaj region ali mislim da će medijsko prisustvo biti manje agresivno i da će više ići preko lokalnih medija“, zaključuje Guelman.

Novine za rusku dijasporu

Prema zvaničnim podacima Ministarstva kulture, u Crnoj Gori je od 2006. godine registrovano 15 štampanih medija na ruskom jeziku. U većini ovih medijskih kuća osnivači su ruski državljani, a njihova sjedišta se nalaze u Budvi.

Ovi mediji se ne bave politikom već prije pitanjima koja se tiču života ruske dijaspore u ovoj zemlji. Na vrhuncu ruskog poslovnog procvata u periodu od 2008-2012, izdanja najuticajnijih ruskih novina, Komsomolskaya Pravda i Argumenty i Fakty, takođe su štampana i u Crnoj Gori ali su oba izdanja ugašena 2015. godine.

Istorija odnosa

Po etničkoj pripadnosti pretežno slovenska i po vjeri većinski pravoslavna, Crna Gora ima dugu istoriju bliskih odnosa sa Moskvom koja datira još iz vremena vladavine cara Petra Velikog.

Rusija je u to vrijeme ovu malu pravoslavnu kneževinu uzela pod svoju zaštitu. Moskva je u više navrata izjavljivala da su ambicije Crne Gore da pristupi NATO-u u suprotnosti sa vjekovnim „bratskim odnosima“ između dva naroda.

Podaci organizacija ruske dijaspore pokazuju da u Crnoj Gori ima oko 12,000 stalno nastanjenih Rusa. Prema podacima Zavoda za statistiku Crne Gore, MONSTAT, skoro 30 posto stranih kompanija u zemlji nalazi se u vlasništvu ruskih državljana.

Kao omiljena destinacija ruskih oligarha, Crna Gora je godinama nazivana „ruskim VIP odmaralištem“.

Rusi su i danas najbrojniji turisti u zemlji. Svake godine otprilike 300.000 Rusa posjeti zemlju sa preko milion noćenja.

Neka istraživanja sugerišu da se preko 40 posto nekretnina u Crnoj Gori sada nalazi u svojini Rusa, uglavnom političara i milijardera.

Dugi niz godina Rusija je takođe bila i najveći pojedinačni izvor direktnih stranih investicija koje čine skoro trećinu ukupnih stranih direktnih investicija u Crnoj Gori.

Pravoslavno onlajn bratstvo

Složnim lokalnim glasovima koji veličaju i slave sveslovensko bratstvo doprinosi i Katehon, veb-sajt ruskog tajkuna Konstantina Malofjeva. Vođen iz Moskve, sajt nudi srpski prevod izabranih tekstova a ciljna grupa su mu Srbi u Crnoj Gori i Srbiji.

Zapadni mediji ovog 42-godišnjeg osnivača investicionog fonda opisuju kao anti-evropski orijentisanog pravoslavca koji je povezan sa Ruskom crkvom i blizak sa ruskim predsjednikom Vladimirom Putinom. Malofjev je navodno uspostavio i jake veze sa Crnom Gorom i njenom opozicijom.

U septembru 2014. godine Malofjev je sponzorisao međunarodni skup u Moskvi posvećen „tradicionalnim porodičnim vrijednostima“ a jedan od učesnika skupa je bio i crnogorski poslanik iz redova Demokratskog fronta, Strahinja Bulajić.

Tokom ove i prošle godine njegova televizija TV Carigrad emitovala je u Moskvi intervjue sa političarima Demokratskog fronta, između ostalog i sa Andrijom Mandićem, jednim od lidera ove koalicije.

Mada mu je 2015. zabranjen ulazak u Crnu Goru zbog toga što se našao na spisku ruskih državljana pod sankcijama EU zbog aneksije Krima, Malofjev je 2015. godine finansirao i podržao vjersku ceremoniju donošenje bladogetnog ognja koji je donešen iz Moskve u manastir Srpske pravoslavne crkve na Cetinju. Malofjev je zbog ovoga dobio blagoslov od Mitropolita SPC u Crnoj Gori, Amfilohija.

U upravnom odboru ovog portala sjede i bivši direktor kremljinskog Ruskog instituta za strateške studije, Leonid Rešetnjikov, kao i Aleksandar Dugin, samoproklamovani ideolog novog svjetskog poretka po kome bi Rusija trebalo da povrati teritoriju Istočnog rimskog carstva.

U centru medijske pažnje

• Interesovanje ruskih i proruskih medija za Crnu Goru počelo u drugoj polovini 2015. godine kada je najjači opozicioni savez, Demokratski front, organizovao proteste širom zemlje, zahtijevajući ostavku vlade na čelu sa Milom Đukanovićem, veteranom na premijerskom mjestu.
• Ovo se nastavilo i 2016. godine, nakon oktobarskih izbora i događaja na dan izbora za koje su crnogorske vlasti tvrdile da predstavljaju pokušaj državnog udara sa podrškom Rusije a čiji je cilj bio da se ubije Đukanović, spriječi ulazak u NATO i dovede na vlast proruski Demokratski front.
• Tokom sljedećih nekoliko mjeseci Crna Gora je bila među glavnim temama u većini državnih i prokremljinskih medija u Moskvi, ali je takođe privukla pažnju i zapadnih medija.
• Nakon što je prošlog oktobra dvadeset, uglavnom srpskih državljana, uhapšeno pod optužbama za terorizam i pokušaj državnog udara, crnogorsko tužilaštvo označilo je dvojicu Rusa, za koje se vjeruje da su članovi vojno-obavještajne agencije GRU, kao glavne osumnjičene u ovom slučaju.
• Dvojica opozicionih vođa iz Demokratskog fronta, Andrija Mandić i Milan Kneževć, optuženi su za učešće u navodnoj zavjeri i njihovo suđenje je u toku.

  Dušica TOMOVIĆ

Uprkos tome što u Ministarstvu javne uprave tvrde da jačaju kapacitete upravne inspekcije, na meti kontrola prošle, ali i ove godine, uglavnom su opštine u kojima je na vlasti opozicija sa državnog nivoa.

U Ministarstvu smatraju da nema govora o političkom uticaju i odgovaraju da su planom inspekcijskog nadzora za ovu godinu obuhvaćene gradske opštine Tuzi i Golubovci, Petnjica, Gusinje, Pljevlja i Herceg Novi.

U tim opštinama inspektori će, kako kažu kontrolisati primjenu Zakona o upravnom postupku, Zakona o državnim službenicima i namještenicima, Zakona o slobodnom pristupu informacijama i drugih propisa.

“Istim planom inspekcijskog nadzora predviđena je kontrola službeničkih odnosa u Ministarstvu finansija - područnih jedinica Uprave za nekretnine”, naglasili su iz Ministarstva javne uprave.

Upravna inspekcija lani je izvršila nadzor kod 107 subjekata, od čega 82 kod organa i službi lokalne uprave, 25 nadzora u područnim jedinicama i filijalama Direktorata za upravne unutrašnje poslove MUP-a.

Centar za istraživačko novinarstvo Crne Gore (CIN-CG) imao je uvid u zapisnike o inspekcijskom nadzoru za prošlu godinu, koji pokazuju da je više od polovine kontrola obavljeno u lokalnim samoupravama, a da se skoro petina kontrola u periodu od januara do novembra odnosi na Opštinu Kolašin.

Iz Ministarstva su odbacili optužbe da se preko upravne inspekcije vrši nesrazmjeran uticaj na opštine, kojima upravljaju partije koje na nacionalnom nivou nijesu na vlasti.

“U navedenim slučajevima, koji su bili pod posebnom pažnjom javnosti, upravna inspekcija je reagovala vanrednim nadzorom na inicijativu zaposlenih i građana koji su zatražili kontrolu, pa se ne može govoriti o političkom uticaju“, piše u odgovoru Ministarstva.

Institut alternativa (IA) u analizi stanja reforme javne uprave ukazao je  da su kapaciteti Upravne inspekcije početkom 2017. bili na najnižim nivou u posljednjih nekoliko godina.

U analizi se navodi da su, po formiranju Ministarstva javne uprave, dva upravna inspektora raspoređena na druga radna mjesta, iako su, kao lica u mandatu, posebno zaštićena i ne bi trebalo da se prmještaju na druge poslove.

Podsjetili su i na slučaj bivše glavne upravne inspektorke Dragice Anđelić, čije je razrješenje predmet upravnog spora. Podsjetimo Anđelić je smijenjena odlukom Vlade, a ona je tvrdila ad se radi o političkoj odmazdi.

CIN-CG pitao je Ministarstvo šta je obrazloženje i osnov za nepopunjavanje radnih mjesta za upravne inspektore,  s obzirom na to da ta mjesta nijesu ukinuta i da se insistira na jačanju kapaciteta.

„Svjesni smo činjenice da se reforma ne može sprovoditi bez kvalitetno uspostavljenog nadzornog mehanizma... U tom kontekstu, poseban akcenat se stavlja na jačanje kapaciteta upravne inspekcije, što podrazumijeva ne samo novo zapošljavanje inspektora, već i jačanje kadrovskih kapaciteta postojećih...“, odgovorili su.

U Ministarstvu tvrde da je i Anđelić, bivša glavna upravna inspektorka, razriješena jer u prethodnom periodu nije realizovano više obaveza u skladu sa rokovima i stručno, čime je, navodno, narušena efikasnost tog organa.

Oko 40 odsto inicijativa iz prošle godine upravna inspekcija nije razmatrala. Ali, u Ministarstvu naglašavaju da će ih razmatrati u ovoj godini, te da na taj način funkcionišu i ostale inspekcije.

U Ministarstvu kažu da su inspektori od januara do sredine avgusta sproveli 238 kontrola, što je više za 20 odsto u odnosu na isti periodu prošle godine.

Izvještaj (ni)je ispunio očekivanja

U resoru Suzane Pribilović kažu i da je, u dijelu političke koordinacije reformskim procesima, prepoznat Savjet za reformu javne uprave, koji je obrazovan u septembru 2016, a koji čine članovi Vlade, Zajednice opština i dva člana iz nevladinog sektora.

Savjet je nedavno razmatrao Izvještaj o realizaciji Strategije reforme javne uprave za period jul 2016. godine - jul 2017. Izvještaj nije podržao Stevo Muk, član Savjeta, ispred IA. „Savjet je prećutao u Izvještaju, koji dostavlja Evropskoj komisiji, da ja nijesam podržao usvajanje tog dokumenta“, kaže Muk za CIN-CG. Navodi i da, uprkos obećanju potpredsjednika Zorana Pažina, nije bilo informacije da Muk nije podržao usvajanje izvještaja.

U obraćanju javnosti, Muk je kazao da je Ministarstvo javne uprave realizovalo samo pet od 15 dospjelih mjera, te da je tražio da se individualizuje odgovornost za neispunjavanje obaveza.

Prema njegovim riječima, izvještaj tek na nekoliko mjesta govori o razlozima i uzrocima slabe realizacije i da je nije jasno dokle se stiglo u realizaciji obaveza u oblasti razvoja i koordinacije javnih politika. Tvrdi da postoje i netačni navodi poput onog da Vlada nije mogla da usvoji dva godišnja izvještaja o primjeni uredbe o saradnji državne uprave i NVO u javnim raspravama, navodeći kao argument da Savjet za razvoj NVO ne funkcioniše, pa bez njihovog mišljenja i nijesu mogli da usvoje ta dokumenta.

Za Muka je sporno što izvještaj ne sadrži ni najnovije informacije iz oblasti upravljanja javnim finansijama, niti zašto Crna Gora nema registar državne imovine.

U izvještaju koji je usvojio Savjet, navodi se da je Crna Gora ostvarila napredak koji se odnosi na e-participaciju.

„UNPACS studija Ujedinjenih nacija, pokazala je da je po indeksu razvijenosti eParticipacije Crna Gora u 2016. godini na 17. mjestu sa indeksom 0,8305. Crna Gora je u 2014. godini bila pozicionirana na 49. mjestu, dok u 2016. godini Crna Gora bilježi skok od 32 mjesta i pozicionirana je na 17. mjesto)“, piše u izvještaju.

Muk je, međutim, rekao da zabrinjava to što je informacija nekritički uzima u izvještaju, sa tvrdnjom da se nalazimo u 25 najbolje ocijenjenih zemalja na svijetu zbog korišćenja online javnih konsultacija, posebno jer „znamo da e-konsultacije u Crnoj Gori ne postoje“.

Iako je Ministarstvo saopštilo da je Savjet konstatovao da izvještaj predstavlja unaprijeđeni i kvalitetniji način izvještavanja u postizanju rezultata, Muk ističe da taj dokument nije dovoljno objektivan.

„Ključna mana izvještaja je formalistički, birokratski rječnik i stil koji ne govori dovoljno otvoreno o razlozima i uzrocima slabih rezultata. Nadalje, što na mnogim mjestima nekritički uzima pozitivne informacije, a prećutkuje negativne...“, kazao je.

Muk je odgovorio CIN-CG i da Savjet ima obavezu po aktu kojim je osnovan da proces učini transparentnim, a do sada nije ništa urađeno.

„Savjet mora da mijenja dokumenta koja usvaja, uvažavajući kritike i doprinos civilnog društva, a ne da ih prećutkuje i odlučuje većinom Vladinih članova. U suprotnom, ubrzo će i ovaj Savjet da bude obesmišljen“, naglasio je Muk.

 Koliko je Zakon o SPI doprinio reformi?

Strategijom za reformu javne uprave predviđene su bile i izmjene Zakona o slobodnom pristupu informacijama, koje su prilikom, ali i nakon usvajanja, bile na meti kritika NVO sektora.

Lideri pet opozicionih partija podnijeli su i Predlog za ocjenu ustavnosti odredbe Zakona, kojim se, kako tvrde, ograničava pravo pristupa javnim podacima više nego je to predviđeno Ustavom. Ustavni sud još nije razmatrao ovu inicijativu.

Iz Ministarstva javne uprave, koje je od Ministarstva kulture preuzelo nadzor nad primjenom tog zakona, nijesu direktno odgovorili na ove optužbe.

„ Stav Ministarstva je da treba pratiti primjenu postojećih zakonskim rješenja u praksi, i u skladu sa tim, raditi na njegovom unapređenju“, piše u odgovoru CIN-CG.

Agencija za zaštitu ličnih podataka i slobodan pristup informacijama nije odgovarila na pitanja CIN-CG u vezi sa kritikom dijela javnosti da je Zakon o SPI korak unazad.

Iz Agencija za zaštitu ličnih podataka i slobodan pristup informacijama nijesu odgovorili u kojoj je fazi donošenje podzakonskih akata koji treba da urede nove oblasti koje se uvode Zakonom o SPI, a odnose se na regulisanje ponovne upotrebe informacija.

Rok za usvajanje ovih akata je bio je sredina avgusta.

Agencija nije odgovorila ni na koji način će ti podzakonski akti razraditi oblast ponovne upotrebe i pristupa informacijama i koliko će građane koštati troškovi tih postupaka.

Na sajtu Agencije nije objavljen ni novi Zakon o SPI, tu je samo prethodni, iz 2012. godine. Internet stranica Agencije ne sadrži ni novi vodič za pristup informacijama u posjedu te institucije, koji je trebalo sačiniti i objaviti u roku od 30 dana od početka primjene novog Zakona.

Ovaj članak je nastao uz pomoć Evropske unije u okviru projekta “Civilno društvo za dobru upravu: Da služi i zasluži!”, koji sprovode Institut alternativa, Bonum, Natura, Novi horizont i Centar za istraživačko novinarstvo. Sadržaj ovog članka je isključiva odgovornost autora i ni na koji način ne odražava stavove Evropske unije.

“If it had been a girl, I don’t know what I would have done,” says Amela as she recalls waiting to find out the sex of her unborn baby.

Ten years ago, Amela, who is now a 43-year-old mother of three in Bijelo Polje, in northern Montenegro, was hoping for her first son.

Keen to know if she really was carrying a boy and not another girl, Amela took the road that many women from Montenegro follow.

In the first weeks of her pregnancy, she went to the Serbian capital Belgrade to take a genetic test at a private clinic to determine the baby’s sex.

“Luckily, it was a son. I wanted a son to please my husband,” she says.

Giving birth to a son to avoid criticism and even condemnation from both family and society is an obligation that many women in Montenegro have faced for centuries.

“I know women who had several abortions after the chorionic villus sampling [CVS] test, having learned they were carrying a girl,” says Amela.

While in ancient times, women tended to resort to fortune-tellers, now they look to genetic medicine for a sign.

Away from the public gaze, some gynecologists in Montenegro are addressing this need in league with private clinics in Serbia.

Women undergo a painful CVS test so they can learn the sex of their child before the expiry of the legal deadline for an abortion, which is ten weeks in Montenegro.

The average price of the procedure is about 350 euros.

The law in both Serbia and Montenegro bans genetic testing to learn a baby’s sex.

In Montenegro, such tests are only allowed if serious genetic disorders are suspected and may only be done at the Clinical Centre in Podgorica, which is why many women travel to Belgrade to have the tests done.

The women who were interviewed for this article by BIRN and CIN-CG did not want to give their own names, or name their gynecologists, or the clinics in Belgrade where the doctors did the genetic tests.

An informal code of silence is upheld by the women, who do not want anyone to know what they did, and the doctors, who prefer their activities to remain unpublicised.

But despite this, there is no doubt that genetic tests are easily available.

When the author of this article, posing as a pregnant woman from Montenegro, called three private clinics in Belgrade and asked about taking a test to learn her baby’s sex, all invited her to “come on in, and everything will work out”.

As well as taking the CVS tests in Belgrade, some women are also resorting to the Nifty test, which allows them to learn their baby’s sex from a blood test.

However, the results of the Nifty test are only accurate if it is done at the 12th week of pregnancy – which is two weeks after the legal deadline for an abortion expires.

Some private gynecologists in Montenegro are ready to perform illegal abortions at this point, according to sources, some of whom wanted to remain anonymous.

The genetic tests to learn a baby’s sex may be illegal and pricey, but it appears that they are yielding results in terms of a higher birthrate of male children.

Over the past 20 years, 109 boys to every 100 girls have been born each year on average, according to the Statistics Institute of Montenegro, Monstat.

In 2010, 113 boys were born for every 100 girls. The natural proportion is closer to 102-103 boys per 100 girls.

According to UN Population Fund data from 2012, Montenegro is near the top of the list of countries with the sharpest imbalance between male and female newborns in the world. It shares this distinction with Albania, Azerbaijan and Armenia.

Montenegrin MPs have tried to deal with this problem by passing several laws to regulate the use of genetic science to detect a child’s sex, as well as limiting abortion.

A report entitled ‘Protect Girls from Sex-Selective Abortion’, by the American Population Research Institute, which covers the period from 2000 to 2014, estimates that 50 female babies are aborted for this reason each year in Montenegro. This figure comes from a comparison of the actual number of girls born with the expected number.

The exact number of sex-selective abortions in Montenegro remains unknown, however, and the informal code of silence means that there are no reports about women terminating pregnancies after getting the results of genetic tests.

In Podgorica and Belgrade, doctors collaborate

Amela had already given birth to two daughters when she decided to make sure that this time, she would be carrying a boy.

Before she got pregnant for the third time, she visited her gynecologist to agree what she should do.

“I already heard from the women around me that a bunch of them were going to Belgrade to get the CVS done. My doctor told me not to worry and to come back when I was pregnant and we would arrange everything,” she recalls.

The CVS test involves a chorion biopsy, during which a sample of the placenta is taken. Results are obtained in a few days, leaving women time to spare to have an abortion before the legal deadline expires.

Amela was eight weeks pregnant when her gynecologist in Montenegro scheduled the procedure at a private clinic in Belgrade.

“Many women I met in the [gynecologist’s] waiting room were there to get advice on how to get a son, and he was scheduling tests for them in Belgrade,” Amela says.

In Berane, in the north of Montenegro, Dr Svetlana Balac confirms that women often seek her advice about prodecures which will help them to “get a son” because they are considered less worthy if they have only girls.

Some face threats or punishment if they cannot produce a boy.

Balac recalls one woman from Rozaja whose husband told her that if she did not give him a son, he would divorce her.

She explains that when a woman comes to her clinic, she usually knows what procedure she is looking for.

“She more or less knows what she wants and the doctors are simply there to resolve some of her uncertainties,” she says.

“In that case, I can only [help] with advice, to explain where [to do it] it, how [to do] it,” she adds.

Dr Dusan Protic, who owns a private gynaecological practice in Belgrade, says that compared to other countries in the region, the majority of his clinic’s female patients come from Montenegro.

“Many women hide why they are coming. They are looking for a CVS but they always invent a story, such as there being some anomalies in the family. Mostly, when they hear [that the baby is a girl], they ask for an abortion,” Protic says.

“In the hospitals, when they want to abort, when they don’t like the sex [of the unborn child], they cite social and economic reasons,” he adds.

Protic insists that there is a risk of damaging the foetus if a CVS test is performed early, in the eighth or ninth week of pregnancy.

Meanwhile Amela says that she now regrets doing the test because her son had serious health problems after he was born, which she blames on the invasive procedure.

Medical ethics put to the test

Ivana, who lives in the Montenegrin capital Podgorica, also journeyed to Belgrade for a CVS test.

Now 45, she is the mother of two adult daughters. She says she underwent the CVS ten years ago, at an early stage of her pregnancy, because she feared that her baby might be born with a genetic disorder.

She says her gynecologist advised her to go to a clinic in Belgrade, “where they will quickly take care of everything, because the doctor from that hospital often comes to Podgorica”.

She remembers arriving in the waiting room of the clinic and finding it full of other women from Montenegro. She and her husband signed a waiver in case something unforeseen happened.

She also remembers the hook-shaped needle that the gynecologist inserted into her stomach next to her belly button.

“To this day, I shiver when I remember the sampling process and the ripping pain,” she said.

“I watched the entire procedure on a large screen. But what is engraved on my memory is the doctor saying with a laugh: ‘We know why you Montenegrin women come here.’”

She said the test showed she had an 87 per cent chance of her baby having a genetic anomaly. It was also a girl.

She had an abortion on returning to Podgorica.

None of the three private clinics in Belgrade contacted by BIRN and CIN CG for this article in June and September asked for referrals from doctors in Montenegro indicating suspicions of a genetic anomaly. No previous tests were deemed necessary before the clients arrived.

BIRN and CIN CG has not named these private clinics because it was not possible to prove that they did carry out tests to determine a baby’s sex.

Professor Olivera Miljanovic, director of the Centre for Medical Immunology at the Clinical Centre of Montenegro, says that genetic testing is a risky area that is open to abuse.

“Genetic research is used solely for medical purposes, when the genetic status of the baby must be determined to confirm the risk of a serious genetic illness. Everything else is abuse,” Miljanovic argues.

Pain-free test misses the deadline

Since 2014, parents in Montenegro have also been able to non-invasive prenatal tests to find out the sex of their babies.

In the 12th week of pregnancy, the foetus’s DNA can be analysed from the mother’s blood.

At least four laboratories and gynecologists’ offices in Montenegro offer such tests, the most popular being the Nifty test.

They send a sample of 10ml of blood to large worldwide-accredited laboratories for analysis. The In Vitro laboratory in Podgorica alone sends about 2,000 blood samples a year, while Bona-Lab Prima sends 700.

Laboratories in Montenegro offer two types of the Nifty test, which differ in terms of the number of parameters they analyse.

One checks for only three syndromes - Down’s, Edwards and Patau.

The more advanced ‘Plus’ version offers a wider analysis, including sex chromosomes, and is precise in determining the baby’s sex. The Nifty Plus test is also more expensive, costing 650 euros.

Bona-Lab Prima told BIRN and CIN CG that “99 per cent of women” using its services want the Nifty Plus.

The lab’s owner, Dragan Nikolic, says the tests were introduced in 2014 and enable mothers to learn whether their foetus is healthy, but are also used by women who are desperate to have a male child.

“We have had requests from women who have two or several daughters and who want a son - and they want to see what sex the baby is,” Nikolic says.

“Few women will say openly, ‘I’d like a boy or a girl.’ It’s up to you, when you ask them how many children they have, to deduce that they most probably want a boy,” he adds.

Authorities powerless to stop selective abortions

No cases of selective abortions have been proven in Montenegro, although the phenomenon clearly exists.

Since they often learn the sex of their children through genetic testing early on, women can decide to abort the pregnancy if they are carrying a girl, either legally or illegally.

Up to the tenth week, women are not required to state their reasons for wanting an abortion.

That means the number of selective abortions remains hidden in broader data on the total number of abortions recorded by the Public Health Institute of Montenegro.

The law also allows a woman to have an abortion up to the 20th week if she faces the risk of “personal or family hardship during pregnancy or after giving birth”.

However, this needs to be approved by a panel of doctors or special ethics committee.

Visnja Orban, deputy director of the Ministry of Health’s Inspection Administration, says that some women mislead the authorities in order to get a termination approved.

“Patients do the tests, and see that they don’t like the sex and then file a legal request [to abort],” Orban says.

“But to protect themselves … the patients write that they cannot [give birth] because of their social status, or something else, while they are really doing this because of the [child’s] sex,” she adds.

If they want to avoid detailed checks and tests, women can seek illegal abortions from private gynecologists who do not have permits for such procedures, but will keep it a secret.

Montenegro’s Ministry of Health permits only the Clinical Centre of Montenegro, state hospitals in most municipalities and one private clinic, Codra in Podgorica, to carry out abortions.

But two private gynecologists’ offices in Podgorica, contacted in September by the author of this article posing as a pregnant woman, said they could do an abortion, although they are not on the list of offices licensed by the Ministry of Health.

In one of those offices, the author was asked how far along the pregnancy was. When she said that the pregnancy was in week ten, the office said: “Just come in, we will agree on everything.”

Ivana from Podgorica, who took a CVS test in Belgrade and subsequently had a termination, says that she took a friend who was five months’ pregnant to a private clinic in Podgorica for an abortion.

“The price is known. For each extra month [beyond the legal deadline], you pay an additional 100 euros,” she says.

According to the Public Health Institute, the number of legal abortions rose from 1,141 in 2013 to 1,582 in 2015.

Gynecologist Svetlana Balac says she has no doubt that a large number of illegal abortions take place in private gynecologists’ offices.

“If you look at the official statistics, the number of terminated pregnancies is so low that it is shameful to refer to this as data,” she says.

Montenegrin law envisages fines ranging from 500 to 2,000 euros for terminating a pregnancy because of the baby’s sex or for performing genetic testing for sex selection purposes for non-medical reasons.

But Orban says that in the past two years, not one doctor has paid this fine. She says she does not have data for the years before that.

In 2013, after 113 boys were born for every 100 girls that year in Montenegro, the Council of Europe warned the Podgorica authorities to pay more attention to the situation, bearing in mind that Montenegro has signed the Convention on Human Rights and Biomedicine, which aims to prevent the misuse of medical techniques.

Montenegro’s Ministry of Health could offer no explanation for the discrepancy in the number of boys and girls being born, however.

“We do not have any reports of confirmed, established or indicated abuse with reference to some concrete person or concrete health institution,” says Slavojka Sukovic, head of the Directorate for Harmonisation of Regulations and International Cooperation at the ministry.

“Suspicion is not proof,” she adds.

Health inspectors say they are powerless to intervene because they can only do so if a patient files a report, which none of them ever does.

However, based on the suspicions that have been raised, the ministry’s inspectorate has said it will intensify checks on gynecologists’ offices.

In the meantime, a combination of patriarchal tradition and modern medicine seems to be having a damaging impact on Montenegro - the number of women of reproductive age in the country is falling.

According to Professor Miljanovic, the least populated state in the Balkans now has 3,000 fewer women of reproductive age than should be expected.

Only sons count

Asked how many children they have, older men in socially conservative northern Montenegro still often only talk about their sons. Daughters are not taken into account.
Ranka Bozovic, a psychologist, explains that in Montenegro, the birth of a male child was traditionally a cause for celebration.

This is because a son is an heir who will extend the life of the family name, protect the home and defend the country in times of war.

“A husband certainly expects a son and when a woman does not give birth to a male child, she is less worthy, and so, in time, he may start to belittle, even torture her,” Bozovic says.

She herself witnessed the post-birth trauma of a woman with whom she shared a room who had just given birth to a daughter.

“She did not want to breastfeed her, though the baby was lying by her feet, because she was… her fourth girl.”

What the law says

Montenegro’s Law on Protection of Genetic Information says genetic testing of a foetus may be done for medical reasons but only on the advice of a doctor from a specialised genetics clinic.

The law governing the treatment of infertility prohibits selecting the sex of the fertilising cells and says the selection must be random.

A third law prescribes when a pregnancy may be terminated for non-medical and medical reasons.

An abortion may be done up to the tenth week of pregnancy on the request of the pregnant woman and with the approval of a gynaecology and obstetrics specialist.

Abortion remains possible up the 20th week based on an opinion of a special committee of a health institution.

Termination may be approved also if this is to prevent adverse effects on the life and health of the woman, or to prevent the birth of a child with psychological and physical deficiencies.

It may also take place if conception is the result of a criminal act, or if the woman will face particular socio-economic and family hardship after giving birth.

Between the 20th and 32nd weeks, termination is allowed only based on medical indications and with the approval of the Ethics Committee of the Clinical Centre of Montenegro.

An abortion cannot be done in any circumstances after the 32nd week of pregnancy.

Protekle nedjelje potpisan je ugovor za projekat izgradnje Postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda (PPOV) u Podgorici. Projekat koji je već kršten kao opštinski posao vijeka, koštaće 50 miliona eura. Ugovore o kreditu sa Njemačkom bankom za obnovu i razvoj od 35 miliona eura i donaciju EU od 10 miliona, potpisali su sa sa crnogorske strane ministar finansija Darko Radunović, ministar održivog razvoja i turizma Pavle Radulović, gradonačelnik Podgorice Slavoljub Stijepović i direktor Vodovoda Vladan Vučeljić.

Takođe prošle nedjelje mještani Botuna, sela u čijoj blizini je predviđena izgradnja kolektora, formirali su Odbor za zaštitu životne sredine. Oni već duže od deceniju protestuju protiv namjere Glavnog grada da u njihovoj neposrednoj blizini grade PPOV.

Peticije, protesti, upozorenja, do sada,  nijesu pomogli. Iz Glavnog grada nikako da im otklone sumnje u to da će kolektor dodatno pogoršati životnu sredinu u kojoj žive. A njihovo iskustvo sa KAP-om, koji je tik pored ovog naselja,  je ono što ih opominje.

,,Očigledno da život na ovom lokalitetu nema nikakvu perspektivu’’, zaključak je Centra za ekotoksikološka ispitivanja iz 2004. o kvalitetu zemljišta u Botunu. Od tada se situacija dodatno pogoršala.

Mještani Botuna, sagovornici Centra za istraživačko novinarstvo Crne Gore (CIN-CG), kažu da su svjesni da je Podgorici neophodan kolektor i da nijesu protiv napretka grada, ali da apeluju na nadležne da se on ne gradi u blizini njihovog naselja već da se nađe neka druga lokacija.

Postojeći kolektor, kod Krivog mosta, sagrađen je 1978. godine, sa kapacitetom za 55 hiljada stanovnika, a sada prečišćava vodu za duplo više stanovnika, preko 100.000. Novo postrojenje za prečišćavanje otpadnih voda projektovano je za 275.000 stanovnika, što bi trebalo da zadovolji potrebe glavnog grada u narednih 30 godina.

Iz preduzeća Vodovod i kanalizacija za CIN-CG su kazali da im nije potrebna saglasnost građana Botuna za planiranu izgradnju. Objašnjavaju da je lokacija potvrđena planskim dokumentima PUP-om iz 2013.  i DUP-om iz 2008. godine. Navode za naše istraživanje i da se ova lokacija: ,,nalazi  na najnižoj visinskoj tački na kojoj se može izgraditi cjelokupan sistem, što znači da će se sve komunalne otpadne vode glavnog grada na postrojenje dovoditi gravitaciono; ispuštene prečišćene vode će ići gravitaciono u recipijent tj, rijeku Moraču, kanalom ne dužim od 200 m; novo postrojenje u bilo kakvim hidrološkim uslovima ne može biti poplavljeno''.

Međutim, tokom prošle i ove godine mašinski inženjer Milorad Micko Vukotić više puta je u javnosti iznosio tezu po kojoj je isplativije kolektor izgraditi pored postojećeg na Kruševcu, za znatno manje pare.

Vukotić za CING-CG kaže da je ,,potpisima  na kredit od  35  miliona,  Podgorica legalizovala  zagađivanje  Zetske ravnice, preko rijeke  Morače, Skadarskog jezera, Bojane, izvorišta Bolje sestre, za narednih četiri do pet godina, koliko je potrebno za izgradnju, a možda i više''.

Objašnjava da bi se ovaj ,,ekološki požar” mogao  ugasiti  za 12 mjeseci,  izgradnjom još jednog uređaja, pored postojećeg, kapaciteta 75.000 ekvivalent stanovnika. ,,Za ovaj uređaj, Podgorica je dobila namjenskih  devet miliona  eura  bespovratnih sredstava od EU. To je dovoljno za izgradnju  uređaja pored sadašnjeg kolektora, koji bi prečišćavao sve otpadne vode koje sada prispijevaju i ulaze u Moraču neprečišćene''.

Kao jedan od razloga što opšinski planeri hoće da po svaku cijenu grade  kolektor u Botun, Vukotić navodi interese građevinskog lobija. Na atraktivnoj obali

Morače, gdje je sada kolektor, predviđena je izgradnja osam zgrada (vidi boks).

I Demokrate su još prošle godine javno uputile pismo gradonačelniku i pitali ga koji ga argumenti navode da favorizuje izgradnju kolektora u Botunu,  koji je više desetina miliona skuplji od onog na postojećoj lokaciji.

Iz Vodovoda za CIN-CG odgovorili su da ,,U javnosti, posebno stručnoj, nema nikakve dileme oko odabrane lokacije, osim plasiranja teza od strane pojedinih nekompetentnih ljudi iz ove oblasti koji saopštavaju notorne gluposti da je izgradnja novog postrojenja isplativija na već postojećoj lokaciji''.

Oni tvrde da gradnja kolektora na postojećoj lokaciji nije moguća, zbog otežanog gravitacionog prihvata otpadnih voda iz pojedinih djelova grada. Navode iz Vodovoda i da na postojećoj lokaciji nema dovoljno prostora za izgradnju kolektora koji bi opsluživao 275.000 stanovnika. Objašnjavaju da je kod Botuna predviđen puni tretman prečišćavanja otpadnih voda, kanalizacionog mulja i ostatka  mulja kroz proces insineracije (spaljivanja).

Spaljivanje je baš ono što plaši mještane Botuna. Oni strahuju da će spaljivanje mulja u blizini njihovog naselja dodatno ugroziti ionako zatrovanu životnu sredinu. Ističu da iz Glavnog grada, za sve ove godine, nijesu otklonili njihove sumnje. Čak su, ističu, godinama od njih tajili da će kolektor imati i spalionicu.

,,Po našoj procjeni postoje brojni razlozi za zabrinutost građana Botuna od posljedica koje sa sobom nosi izgradnja PPOV'', kaže za CIN-CG Zdenka Popović, potpredsjednica Demokrata i odbornica u SO Glavnog grada. Ona se slaže da će sistem PPOV značajno poboljšati kvalitet vode, ali ono što je za brigu su nus proizvodi takvog procesa. ,,Ono što posebno brine građane Botuna je hazardni otpad štetan po zdravlje ljudi koji bi se zbog malih količina deponovao na lice mjesta i jednom godišnje izvozio u neku od zapadnih zemalja'', navodi Popović.

U Vodovodu tvrde da imaju rješenje za opasni otpad koji će nastajati u procesu spaljivanja mulja: ,,Ukupna količina hazardnog otpada koja će se stvarati na filterima insineratora u vidu prašine će se izvoziti u Njemačku, obzirom da u Crnoj Gori ne postoji deponija hazardnog otpada’’. Napominju da se radi o malim količinama ovog otpada na godišnjem nivou. ,,Takođe, u procesu sagorijevanja postojaće izduvni gasovi koji će se kretati u strogim granicama koje propisuje Evropska unija'', naglašavaju iz Vodovoda.

Demokrate ističu da je zamjerka naučnih krugova da je u ,,cijelom procesu trebalo koristiti zakon, znanje i nove tehnologije. Ovo što danas imamo po kazivanju profesora Mihaila Burića je 'tumaranje pojedinih eksperata, lokalnih zajednica i nadležnih organa a što nas je dovelo u ovakvu situaciju".

Vukotić ukazuje da nove tehnologije predviđaju za tretman mulja biohemijski postupak (digestiju), bez neprijatnih mirisa. Te da se u Njemačkoj koristi  tehnologija koja je samoodrživa, jer  fekalni  mulj tretira  kao  sirovinu, od koje se proizvodi: električna energija, topla voda, organsko đubrivo i brikete.

,,EU zabranjuje spalionice, koje je projektovao Vaš konsultant, jer Vaša     tehnologija  proizvodi hazardni otpad, što je dr Petar Živković saopštio na prezentaciji. Tom prilikom nije pokazao  ekološku  saglasnost  za  primjenu ove tehnologije'', upozorava Vukotić nadležne u Vodovodu.

Bazeni crvenog mulja, kade za piralen i teške metale, kaustična soda, silosi glinice, fabrika za preradu šljunka, sve se to nalazi u blizini Botuna. Kolektor bi bio kap koja preliva čašu, kažu mještani Botuna. Najavljuju da će se za svoje pravo da žive u zdravoj životnoj sredini boriti svim demokratskim sredstvima. Ako izgube tu bitku, mnogi najavljuju da im jedino preostaje da se isele iz Botuna, uz tužbu protiv države zbog decenijskog trovanja.

Morače, gdje je sada kolektor, predviđena je izgradnja osam zgrada (vidi boks).

I Demokrate su još prošle godine javno uputile pismo gradonačelniku i pitali ga koji ga argumenti navode da favorizuje izgradnju kolektora u Botunu,  koji je više desetina miliona skuplji od onog na postojećoj lokaciji.

Iz Vodovoda za CIN-CG odgovorili su da ,,U javnosti, posebno stručnoj, nema nikakve dileme oko odabrane lokacije, osim plasiranja teza od strane pojedinih nekompetentnih ljudi iz ove oblasti koji saopštavaju notorne gluposti da je izgradnja novog postrojenja isplativija na već postojećoj lokaciji''.

Oni tvrde da gradnja kolektora na postojećoj lokaciji nije moguća, zbog otežanog gravitacionog prihvata otpadnih voda iz pojedinih djelova grada. Navode iz Vodovoda i da na postojećoj lokaciji nema dovoljno prostora za izgradnju kolektora koji bi opsluživao 275.000 stanovnika. Objašnjavaju da je kod Botuna predviđen puni tretman prečišćavanja otpadnih voda, kanalizacionog mulja i ostatka  mulja kroz proces insineracije (spaljivanja).

Spaljivanje je baš ono što plaši mještane Botuna. Oni strahuju da će spaljivanje mulja u blizini njihovog naselja dodatno ugroziti ionako zatrovanu životnu sredinu. Ističu da iz Glavnog grada, za sve ove godine, nijesu otklonili njihove sumnje. Čak su, ističu, godinama od njih tajili da će kolektor imati i spalionicu.

,,Po našoj procjeni postoje brojni razlozi za zabrinutost građana Botuna od posljedica koje sa sobom nosi izgradnja PPOV'', kaže za CIN-CG Zdenka Popović, potpredsjednica Demokrata i odbornica u SO Glavnog grada. Ona se slaže da će sistem PPOV značajno poboljšati kvalitet vode, ali ono što je za brigu su nus proizvodi takvog procesa. ,,Ono što posebno brine građane Botuna je hazardni otpad štetan po zdravlje ljudi koji bi se zbog malih količina deponovao na lice mjesta i jednom godišnje izvozio u neku od zapadnih zemalja'', navodi Popović.

U Vodovodu tvrde da imaju rješenje za opasni otpad koji će nastajati u procesu spaljivanja mulja: ,,Ukupna količina hazardnog otpada koja će se stvarati na filterima insineratora u vidu prašine će se izvoziti u Njemačku, obzirom da u Crnoj Gori ne postoji deponija hazardnog otpada’’. Napominju da se radi o malim količinama ovog otpada na godišnjem nivou. ,,Takođe, u procesu sagorijevanja postojaće izduvni gasovi koji će se kretati u strogim granicama koje propisuje Evropska unija'', naglašavaju iz Vodovoda.

Demokrate ističu da je zamjerka naučnih krugova da je u ,,cijelom procesu trebalo koristiti zakon, znanje i nove tehnologije. Ovo što danas imamo po kazivanju profesora Mihaila Burića je 'tumaranje pojedinih eksperata, lokalnih zajednica i nadležnih organa a što nas je dovelo u ovakvu situaciju".

Vukotić ukazuje da nove tehnologije predviđaju za tretman mulja biohemijski postupak (digestiju), bez neprijatnih mirisa. Te da se u Njemačkoj koristi  tehnologija koja je samoodrživa, jer  fekalni  mulj tretira  kao  sirovinu, od koje se proizvodi: električna energija, topla voda, organsko đubrivo i brikete.

,,EU zabranjuje spalionice, koje je projektovao Vaš konsultant, jer Vaša     tehnologija  proizvodi hazardni otpad, što je dr Petar Živković saopštio na prezentaciji. Tom prilikom nije pokazao  ekološku  saglasnost  za  primjenu ove tehnologije'', upozorava Vukotić nadležne u Vodovodu.

Bazeni crvenog mulja, kade za piralen i teške metale, kaustična soda, silosi glinice, fabrika za preradu šljunka, sve se to nalazi u blizini Botuna. Kolektor bi bio kap koja preliva čašu, kažu mještani Botuna. Najavljuju da će se za svoje pravo da žive u zdravoj životnoj sredini boriti svim demokratskim sredstvima. Ako izgube tu bitku, mnogi najavljuju da im jedino preostaje da se isele iz Botuna, uz tužbu protiv države zbog decenijskog trovanja.

Završavaju posao bez studije

Da je potpisivanja ugovora o obezbjeđenju sredstava za izgradnju PPOV samo još jedna predizborna predstava strahuje Zdenka Popović.

Nakon što su iz Vodovoda i Glavnog grada izjavili da je studija koja se odnosi na PPOV Podgorice završena u decembru 2016, Demokrate su u aprilu ove godine tražile da im se dostavi primjerak te studije. Iz Vodovoda im je odgovoreno da je na studiju iz 2016. ,,reviziona komisija krajem januara 2017. obrađivačima uputila određene prigovore što znači da studija nema svoju konačnu verziju''.

,,Dakle, prema informacijama odgovornih iz Vodovoda cio posao je u završnoj fazi i punom zamahu, iako studija još uvijek nema svoju konačnu verziju, pa zato i nije javno prezentovana'', zaključuje Popovićeva.

Sve za građevinski lobi

,,Od kada je  građevinskom lobiju, 2013, zapala za oko lokacija na kojoj se sada nalazi uređaj  za prečišćavanje  otpadnih voda, vlasti Podgorice su promijenile urbanistički plan. Ta lokacija, na  68.440 m² državne zemlje, je prvobitno bila namijenjena za izgradnju još jednog uređaja za prečišćavanje otpadnih voda'', kaže Milorad Vukotić.

Aktuelna vlast je usvojila novi plan sa deset stambenih zgrada sa osam i više etaža i još puno zgrada manje spratnosti. Ukupno: 58.646  m² stambenog prostora  ili  775 stanova, i  18.000 m² poslovnog prostora.

,,Nadam se da je sada građanima Zete jasno, da su kolateralna šteta  Mugoše, Vučelića, odbornika iz Zete i građevinskog lobija, koji su im ugrozili zdravlje i egzistenciju'', naglašava Vukotić.

Predrag NIKOLIĆ

ZAPOSLENI U INSTITUCIJI OMBUDSMANA ŽALIO SE NA MOBING

Perović tvrdi da nije zlostavljala Radovića

Savjetnik  Ombudsmana Dragan Radović žalio se na zlostavljanje u toj instituciji, optuživši zamjenicu Zaštitnika ljudskih prava i sloboda Zdenku Perović da nad njim vrši mobing.
Prema informacijama Centra za istraživačko novinarstvo Crne Gore (CIN-CG), Perović je podnio zahtjev za zaštitu od zlostavljanja i postupak u instituciji Ombudsmana je u toku. On nije želio da komentariše ovaj slučaj i objasni javnosti zašto se nadležnima žalio na mobing.
Međutim, zamjenica Ombudsmana Zdenka Perović u razgovoru za CIN-CG kazala je da nema govora o mobingu, potvrdivši da je kolega, shodno Zakonu o zabrani zlostavljanja na radu,  podnio zahtjev za zaštitu.

“Ništa što je naveo Radović nije tačno. Nema nikakvog govora o mobingu. Više od godinu dana imam samo pisanu komunikaciju sa njim- zbog njegovog ponašanja odlučila sam da situaciju stavim pod kontrolu”, kazala je Perović.
Ona je istakla da ne želi ništa ružno da kaže o Radoviću, dodavši da se zaposleni u instituciji Ombusmana bave plemenitom profesijom i da je spremna da podnese više nego običan građanin.
“Žalosno je kad se bavite ovakvim poslom i zaštitom ljudskih prava da doživite tako nešto”, rekla je Perović naglasivši da je postupak mirenja u toku.
Perović je istakla i da zahtijevanje tačnog i kvalitetnog ispunjavanja obaveza nije mobing. Ona je poručila da je, uprkos uvredama, spremna da u interesu institucije podrži Perovićeve predloge na koje je ukazao, ako budu osnovani.
Ombudsman Šućko Baković prije dva dana odgovorio da je postupak u toku i da ne mogu da saopšte više informacija o tome na šta se Radović žalio.
“Zaštitniku ljudskih prava i sloboda Crne Gore zahtjev za zaštitu od navodnog mobinga podnio je savjetnik Dragan Radović. Zaštitnik je, shodno obavezi koju ima kao starješina organa u tom slučaju, zahtjev proslijedio posredniku za zaštitu od mobinga koji je određen u skladu sa članom 9 stav 1 Zakona o zabrani od zlostavljanja na radu”, piše u odgovoru Bakovića.

Radović u instituciji Zaštitnika pokriva mjesto savjetnika, dok je Perovićeva zamjenica Ombudsmana i pokriva poslove nacionalnog preventivnog mehanizma, zaštitu od torture i pravo na suđenje u razumnom roku

.
Iako nezvanični izvori tvrde da je i savjetnica Jelena Nedović podnijela tužbu za mobing protiv Perovićeve, ona je to demantovala.
“Ne znam zašto me ljudi vežu za taj slučaj”, kazala je Nedović. Ona je naglasila da nije pokretala nikakve zahtjeve ni tužbe, te da glasine da je i ona pokrenula postupak nijesu tačne.

Ana KOMATINA

Iako je počela četvrta nedelja školske godine, dvoje mladih učenika romske i egipćanske nacionalnosti nakon završene osnovne škole ostala su neupisana u srednju školu. Njima nije omogućen upis na željene smjerove, iako je zakonima predviđena afirmativna akcija, odnosno  olakšice za upis u škole Romima i Egipćanima.

Erdi Beriša završio je OŠ ,,Božidar Vuković Podgoričanin“ sa dobrim uspjehom. Živi u sedmočlanoj porodici na Koniku i naglašava da se u njihovoj kući, kao i kod većine njihovih sunarodnika, priča romskim jezikom.

,,S obzirom da mi je maternji jezik romski, na početku školovanja nijesam dovoljno dobro poznavao  crnogorski jezik pa mi je to otežavalo da savladam gradivo. Ali, zahvaljujući porodici koja me je podržavala, poslednja tri razreda završio sam sa dobrim uspjehom“, priča petnaestogodišnji Erdi.

Nakon završene osnovne škole javila se, kaže, želja da nastavi školovanje te se prijavljuje u Srednju trgovinsku školu ,,Sergije Stanić“.

,,Vidim sebe kao tehničara prodaje i iz tog razloga sam se prijavio za ovaj smjer kako bih se u budućnosti bavio tim poslom. Kada sam vidio da me nema na spisku, nijesam gubio nadu. Očekivao sam da ću na osnovu afirmativne akcije ipak biti primljen u školu, iako moj uspjeh u osnovnoj nije bio dovoljno dobar za ovaj smjer“, priča Erdi.

Javljao se Ministarstvu za ljudska i manjinska prava, Međunarodnoj nevladinoj organizaciji Romski edukativni fond kao i Zavodu za školstvo za pomoć oko upisa, ali kako kaže, ni oni nijesu uspjeli da mu pomognu.

,,Predložili su mi da upišem jedan od trogodišnjih smjerova, za konobara ili kuvara. Ja, međutim, ne želim da se bavim tim poslovima, jer se ne pronalazim u tome“, priča ovaj mladić.

,,Volio bih da, ukoliko mi se omogući, upišem smjer koji volim. Ukoliko mi se ta mogućnost ne ostvari, biću prinuđen da upišem neki drugi smjer samo da ne izgubim godinu“, ističe Beriša ne krijući razočaranje.

Erdi nije jedini Rom koji je ostao neupisan. Propisi o afirmativnoj akciji nisu pomogli ni Sebastijanu Baftijariju koji se u istoj školi prijavio na smjer za turističkog tehničara, gdje je dva puta odbijen.

,,I prije nego što sam završio osnovnu školu, planirao sam da upišem smjer za turističkog tehničara. Trudio sam se tokom školovanja da postignem što bolji uspjeh, baš zbog te moje želje da nastavim sa školom koju volim. Nije bilo lako,

imao sam dosta problema jer je moj maternji jezik romski, na kraju smatram da sam uspio, bio sam vrlodobar đak“, kaže Baftijari i nastavlja sa pričom:

,,U osnovnoj školi, nažalost, nisam postigao odličan uspjeh. Kazali su mi u školi da sa vrlo dobrom uspjehom ne mogu da upišem smjer turističkog tehničara“, priča razočarano.

Sebastijan ima 16 godina, završio je OŠ ,,Božidar Vuković Podgoričanin“ i jedan je od aktivnih mladih Roma. Živi u osmočlanoj porodici u Kampu na Koniku. Želja za dalje školovanje se, kaže, pojavila kako bi bio i primjer svojim vršnjacima u zajednici.

I Sebastijan smatra da bi po afirmativnoj akciji škola trebala da ga upiše na smjer koji želi, jer im je tako ranije objašnjeno od strane različitih nevladinih organizacija i državnih institucija.  On smatra da bi bio izvanredan za posao u turizmu, zna više jezika, a engleski mu je među omiljenima.

I Sebastijanu je predloženo da upiše trogodišnji smjer, ali njemu to ne odgovara. Hoće da kroz četvorogodišnji smjer stekne bolje znanje, koje će mu pomoći kasnije na studijama.

,,Teče četvrta nedelja od kako je škola počela, a ja sam još uvijek neupisan’’, žali se Baftijari.

Ako već nije mogao da se upiše na smjer turističkog tehničara, Sebastijan kaže da je njegov drugi izbor medicinska škola, smjer za farmaceuta.

,,Iz Ministarstva prosvjete, međutim rečeno mi je da ne mogu da upišem ni taj smjer, već samo hemijsku školu i to da učim za tehničara metalurgije, hemijskog laboranta, poljoprivrednog tehničara ili smjer šumarstvo“, priča nezadovoljan i obeshrabren.

Iz Romskog edukativnog fonda (REF) saopšteno je da je u ovoj školskoj godini upisano 132 učenika i učenica iz romske i egipćanske populacije u srednje škole u Crnoj Gori. Od tog broja u prvi razred srednjih škola krenulo je njih 62, dok je 70 učenika i učenica koji su nastavili sa obrazovanjem i upisani su u drugi, treći i četvrti razred.

,,Konačan broj učenika će se znati krajem septembra mjeseca, ali prema iskustvima iz prethodnih godina pomjeranja nijesu veća od  pet odsto“, priča koordinator REF-a Andrija Đukanović.

Prema njegovim riječima u akademskoj 2017-2018. godini ukupno ima 27 studenata i studentkinja romske i egipćanske populacije, od kojih je sedam novoupisanih u prvu godinu studija.

Na pitanje, koliko je romskih i egipćanskih srednjoškolaca upisano na osnovu afirmativne akcije i koliki je broj onih koji su morali da izaberu alternativne opcije, odnosno smjerove zbog nemogućnosti primjene afirmativne akcije, koordinator REF-ovog programa odgovara da su gotovo svi upisani srednjoškolci i studenti primljeni na osnovu afirmativne akcije.

Đukanović je ranije u emisiji o obrazovanju Roma na televiziji Vijesti kazao da je broj učenika koji se upisuju na osnovu afirmativne akcije sve manji i manji.

No, iako u srednjim školama još uvijek ne postoji jasno propisana kvota odnosno broj učenika, učenica iz romske i egipćanske populacije koji se mogu upisati, Đukanović ističe da se svim učenicima izlazi u susret i u  većini slučajeva ostvare upis na smjerove koje žele da pohađaju.

,,U slučajevima kada upis nije moguć na smjerove koje su učenici željeli da pohađaju, sa školom i porodicama učenika ili učenica se traži alternativno rješenje i razmatraju mogućnosti upisa na neki drugi smjer”, priča Đukanović za CIN-CG.

U samo nekoliko slučajeva morali su, kaže Đukanović, da izaberu alternativna rješenja odnosno smjerove. Navodi i da trenutno pokušavaju da riješe problem pet neupisanih učenika.

,,Ti učenici nijesu bili zainteresovani da se upišu na smjerove koji su im  ponuđeni, shodno procedurama, već samo na one za koje su konkurisali”, ističe Đukanović, navodeći da oni nijesu upisani samo zato što njihov uspjeh tokom školovanaj u osnovnoj školi nije bio na onom nivou koji se zahtijeva.

Đukanović kaže da je tim učenicima i njihovim roditeljima ponuđeno da se upišu na neki od smjerova na kojima ima mjesta ili da se upišu u neku drugu školu.

Serđan Baftijari, bivši obrazovni medijator i aktivista za prava Roma smatra da se afirmativna akcija ne primjenjuje u praksi i da ona stoji samo na papiru.

,,Upravo u ovim slučajevima kada romski učenici ne mogu da upišu željene smjerove zbog slabog uspjeha u osnovnoj školi, treba uzeti u obzir afirmativnu akciju i omogućiti im upis. U suprotnom desiće se ono što se desilo. Imamo dvoje neupisanih u srednju školu i veliki broj onih koji su morali da upišu smjerove gdje će steći manji nivo znanja”, priča Baftijari i dodaje da se time povećava mogućnost odustajanja ove djece od škole  zbog manje motivisanosti.

Vlada je još prošle godine usvojila Strategiju prema kojoj je trebalo da se uvedu kvote za upis romskih učenika u srednje škole.

,,Da su uvedene kvote i da se poštuje princip afirmativne akcije ne bismo imali neupisanu djecu u srednje škole i imali bismo veći broj onih sa završenom četvorogišnjom srednjom školom, a samim tim i novoupisanih na fakultetima”, kaže Baftijari za naš list.

Ministarstvo prosvjete i srednja stručna škola ,,Sergije Stanić” nijesu odgovorili na naša pitanja vezana za neupisanu djecu i primjenu afirmativne akcije u pomenutim slučajevima.

Enis EMINOVIĆ